مدیریت تغذیه در مرکبات :
میزان برداشت یا جذب عناصر غذایی توسط مرکبات
درختان مرکبات مانند سایر گیاهان عناصر غذایی مورد نیاز برای حفظ سلامتی و تداوم باردهی خود را از خاک جذب می کنند. غلظت عناصر غذایی موجود در برگ درختان میوه و از جمله مرکبات می تواند نشان دهنده مقدار عناصر موجود در پیکره گیاه وضعیت سلامتی، رشد و میوه دهی آن باشد.
گونه مرکبات | عناصر غذایی (گرم در تن میوه تر) | ||||||||||
N | P205 | K20 | MgO | CaO | S | Fe | Mn | Zn | Cu | B | |
پرتقال | ۱۷۷۳ | ۵۰۶ | ۳۱۹۴ | ۳۶۷ | ۱۰۰۹ | ۱۴۲ | ۳ | ۰/۸ | ۱/۴ | ۰/۴ | ۲/۸ |
نارنگی | ۱۵۳۲ | ۳۷۶ | ۲۴۶۵ | ۱۸۴ | ۷۰۶ | ۱۱۱ | ۲/۶ | ۰/۴ | ۰/۸ | ۰/۶ | ۱/۳ |
لیمو | ۱۶۳۸ | ۳۶۶ | ۲۰۸۶ | ۲۰۹ | ۶۵۸ | ۷۴ | ۳/۱ | ۰/۴ | ۰/۷ | ۰/۳ | ۰/۵ |
گریپ فروت | ۱۰۵۸ | ۲۹۸ | ۲۴۲۲ | ۱۸۳ | ۵۷۳ | ۹۰ | ۳ | ۰/۴ | ۰/۷ | ۰/۵ | ۱/۶ |
معمولاً کمبود عناصر غذایی در گیاهان ناشی از موارد زیر است:
۱) کمبود واقعی: کمبود عناصر غذایی در خاک و یا وجود ترکیب شیمیایی غیر قابل جذب آن برای گیاه.
۲) کمبود دروغین: کمبود عناصر غذایی به علت ایجاد شرایط خاص در محیط کشت، در این حالت ریشه ها قادر به جذب عناصر موجود در خاک نمی باشند مانند موارد زیر:
الف) سرد بودن خاک: در این حالت پتاسیم موجود در خاک جذب ریشه نمی شود.
ب) غرقابی بودن خاک: آهن، مس و کلسیم در خاک غرقابی جذب نمی شوند. به عنوان مثال آبیاری پی در پی در خاک، شرایط احیاء و اکسیداسیون در خاک را فعال نموده و عناصری مثل آهن و منگنز به خاطر اکسیده شدن غیر قابل جذب می گردند.
اسیدیته pH نامناسب: در خاکهای خیلی اسیدی، منگنز و روی و در خاکهای قلیایی آهن، منیزیم و بُر جذب نمی شود.
د) اثر متقابل و منفی عناصر نسبت به یکدیگر: در این حالت حضور یک عنصر باعث عدم جذب عنصر دیگر می شود. مثلاً پتاسیم بیش از حد باعث کمبود منیزیم می شود و یا حضور بیش از حد نیتروژن باعث رشد سبزینه ای گیاه شده و تعادل مصرف برخی عناصر مورد نیاز در گیاه را به هم می زند.
محل ظهور علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان، به وسعت و میزان انتقال عناصر غذایی از برگ های پیر به قسمت های جوان گیاه بستگی دارد که می توان عناصر را بر اساس جابه جایی در گیاه به دو دسته تقسیم نمود:
۱– عناصر متحرک (پویا یا موبایل:
علائم کمبود این عناصر، ابتدا در برگهای پیر (برگ های پایینی) اتفاق می افتد زیرا این عناصر می توانند از برگ های پیر پایینی به سوی برگ های جوان بالایی حرکت کنند، که این عناصر عبارتند از: نیتروژن(N) و منیزیم(Mg)، پتاسیم(K) ، فسفر(P)
۲ عناصر غیرمتحرک (ایستا یا ساکن:
علائم کمبود این عناصر ابتدا در برگ های جوان (برگهای بالایی) اتفاق می افتد زیرا این عناصر می توانند از برگ های پیر پایینی به سوی برگ های جوان بالایی حرکت کنند، که این عناصر عبارتند از: کلسیم(Ca) و بُر(B) مولیبدن(Mo)، منگنز(Mn)، روی(Zn)، مس(Cu) و آهن(Fe).
جدول شماره ۱ بیانگر نیاز غذائی درختان مثمر که به سن اقتصادی رسیده اند (۸ سال به بالا) به عنصر نیتروژن می باشد و زمان مصرف کود نیتروژنه بصورت یک سوم در نیمه دوم بهمن ماه تا نیمه اول اسفندماه و یک سوم دیگر در اردیبهشت ماه و یک سوم باقیمانده در شهریورماه می باشد. لازم به توضیح است بایستی یکی از کودهای فوق بصورت پخش در محل سایه انداز درخت مصرف شود که اولویت مصرف بترتیب سولفات آمونیوم، اوره آمونیوم نیترات UAN، نیترات آمونیوم و اوره می باشد. نیاز غذایی مرکبات به فسفر در جدول شماره ۲ آورده شده است. مقادیر این جدول برای درختان ۸ سال به بالا می باشد. نحوه مصرف کود فسفر بصورت نواری در شیاری به عمق ۲۰-۱۰ سانتیمتر و در محل سایه انداز درخت و پوشاندن آن با خاک می باشد. زمان مصرف نیمه دوم بهمن ماه تا نیمه اول اسفندماه می باشد. نیاز غذایی پرتقال به عنصر پتاسیم در مرکبات در منطقه جیرفت در جدول شماره ۳ آورده شده است. مقادیر این جدول مربوط به درختان بالای ۸ سال بوده و روش مصرف کود بصورت نواری و در شیاری به عمق ۲۰ -۱۰ سانتیمتر در محل سایه انداز درخت و همراه مصرف کود فسفره در نیمه دوم بهمن ماه تا نیمه اول اسفندماه می باشد و جهت رفع کمبود عناصر ریزمغذی میتوان بصورت زیر عمل نمود. کمبود آهن با مصرف ۱۰۰ گرم کلات آهن به ازای هر درخت و کمبود منگنز با مصرف ۳۰۰-۲۰۰ گرم سولفات منگنز و کمبود روی با مصرف ۳۰۰ – ۲۰۰ گرم سولفات روی به ازای هر درخت رفع می گردد، همچنین میتوان از محلول پاشی منگزینک پلاس با دوز ۳ در هزار نیز استفاده نمود.
جدول شماره ۱- نیاز غذایی پرتقال به عنصر ازت در منطقه جیرفت
میزان کربن آلی (درصد) | اوره (گرم به ازای هردرصد) | نیترات آمونیوم (گرم به ازای هردرصد) | سولفات آمونیوم (گرم به ازای هردرصد) |
کمتر از ۰/۵ | ۱۵۰۰ | ۲۰۰۰ | ۳۵۰۰ |
۱-۰/۵ | ۱۰۰۰ | ۱۳۰۰ | ۲۵۰۰ |
۱/۵-۱ | ۶۵۰ | ۸۵۰ | ۱۵۰۰ |
بیشتر از ۱/۵ | ۲۰۰ | ۲۶۰ | ۵۰۰ |
جدول شماره ۲- نیاز غذایی پرتقال به عنصرفسفر در منطقه جیرفت
فسفر قابل جذب خاک (میلی گرم در کیلو گرم خاک) | فسفات آمونیوم | سوپر فسفات تریپل |
کمتر از۵ | ۱۵۰۰ | ۱۵۰۰ |
۱۰-۵ | ۱۰۰۰ | ۱۰۰۰ |
۱۵-۱۰ | ۵۰۰ | ۵۰۰ |
بیش از ۱۵ | ۰ | ۰ |
جدول شماره ۳- نیاز غذایی پرتقال به عنصرپتاسیم در منطقه جیرفت
پتاسیم قابل جذب خاک (میلی گرم در کیلو گرم) | سولفات پتاسیم (گرم به ازای هر درخت) |
کمتر از ۱۵۰ | ۲۰۰۰ |
۲۰۰-۱۵۰ | ۱۵۰۰ |
۲۵۰-۲۰۰ | ۱۰۰۰ |
۳۰۰-۲۵۰ | ۵۰۰ |
بیش از ۳۰۰ | ۰ |
این عنصر برای تولید اسیدهای آمینه و پروتئین لازم است و مهمترین عامل رشد محسوب می شود. به عبارتی چون نیتروژن جزء مهمی از ملکول کلروفیل را تشکیل می دهد، بنابراین اولین علایم ظهور کمبود نیتروژن، رنگ پریدگی برگها دیده می شود. برگها معمولاً به رنگ سبز مایل به زرد و زرد روشن در آمده که به علت عدم تشکیل کلروفیل است. در اواخر رشد رنگ زرد، قرمز و بنفش مایل به قرمز مشاهده می شود که در نتیجه ی تشکیل رنگ آنتوسیانین است. در کمبود نیتروژن برگ ها کوچک، ساقه و شاخه ها لاغر می شوند و معمولاً با زاویه کوچکی نسبت به ساقه اصلی می ایستند و شاخه های جانبی کمی تشکیل شده، زردی در بر گ های پیر (پایینی) زودتر ظاهر می شود. کاهش رشد رویشی نخستین علامت کمبود نیتروژن در درختان مرکبات میباشد
علائم کمبود نیتروژن در برگ و شاخه مرکبات
این عنصر در تلقیح گلها، رشد ریشه، انتقال انرژی و همچنین تنظیم خواص ژنتیکی گیاه نقش دارد. در بعضی جهات کمبود نیتروژن و فسفر با هم شباهت دارند. رشد قسمت هوایی و ریشه در هر دو کند یا متوقف می شود و همچنین برگ ها کوتاه، باریک و نازک می شوند و رشد طولی گیاه عمودی بوده و ساقه های جانبی به ندرت ظاهر می شود. تعداد برگ و شاخه ها محدود شده و ممکن است جوانه های کناری به خواب بروند یا بمیرند. ظهور شکوفه و جوانه های برگی کم شده و در نتیجه میزان محصول (دانه و میوه) نیز کاهش می یابد. در هنگام کمبود فسفر رنگ برگها سبز تیره، کدر مایل به آبی با ته رنگ برنزی یا بنفش است و رنگ میوه ها سبز و ممکن است به شدت رنگی شده باشند، گوشت میوه نرم و شیره میوه خیلی ترش و خاصیت انباری آن نیز کم می شود.
علائم کمبود فسفر در برگ مرکبات
علائم کمبود فسفر در میوه مرکبات
یک علامت مهم دیگر، کوتولگی و کوتاه ماندن گیاهان است به این صورت که گیاهان دچار کمبود فسفر، اغلب با گیاهان جوان اشتباه گرفته می شوند و در بر گ های پیرتر تحت شرایط حاد کمبود، رگبرگ ها به شکل مشبک و قهوه ای رنگ پریده در می آید.
پتاسیم عنصری پویا و متحرک است پتاسیم (K ) به عنوان کوفاکتور برای ۴۰ یا بیشتر آنزیم مورد نیاز است. پتاسیم که از آن به عنوان کو کیفیت نیز نام برده اند، برخی از اعمال سوخت و ساز موثر در رشد و تقسیم سلولی را در بافت های جوان تنظیم می کند و در محافظت درختان از خطر سرمازدگی نقش مهمی را بر عهده دارد.
علائم ظاهری کمبود پتاسیم در مرکبات
اثر پتاسیم بر اندازه میوه مرکبات
کلروز برگ های پیر- تغییر رنگ برگ ها به زرد طلایی و گرایش رو به پایین در نوک و حاشیه برگ ها
کلسیم یکی از عناصر مهم در بخش های رویشی درختان مرکبات است. حدود دو تا سه درصد از وزن خشک برگ هایی را که به تازگی بالغ شده اند،را کلسیم تشکیل می دهد. تیمار درختان مرکبات با کلسیم، سبب می شود تا رسیدن میوه ها، پیری و ریزش به تاخیر بیافتد و موجبات بهبود کیفیت میوه فراهم شود. در مورد کودهای کلسیم دار باید گفت که خاک های جنوب اغلب نیازی به عرضه کلسیم اضافی ندارند.
کمبود کلسیم در میوه مرکبات
گوگرد (S)
کمبود گوگرد، باعث کاهش سطح برگ می شود. این امر به خاطر کاهش تعداد و اندازه سلول های برگ است. کمبود گوگرد، مقدار کلروفیل را نیز کاهش داده، سبب جلوگیری از ساخته شدن پروتئین و انباشت ازت آلی و نیترات خواهد شد. در شرایط کمبود گوگرد برگ های جوان به رنگ زرد کم رنگ درآمده، برگ های مسن تر سبز باقی خواهند ماند، ولی در کمبود ازت این وضعیت برعکس است.
در تغذیه درختان مرکبات، منیزیم را به سختی می توان در ردیف عناصر کم مصرف طبقه بندی کرد، لذا بهتر است آن را عنصری پرنیاز بدانیم. بروز این کمبود با سن درختان رابطه ی مستقیم دارد. علایم کمبود منیزیم، ابتدا در برگ های پیر مشاهده می شود. در چنین حالتی، ابتدا بین رگبرگ ها زرد شده و سپس نشانه های سوختگی مشاهده می شود، اما برگ های جوان عموما سبز باقی می مانند. در درختان مرکباتی که دچار کمبود منیزیم هستند بخش اعظم برگ های ناحیه سرشاخه به غیر از برگ های واقع در نوک شاخه می ریزند و به این ترتیب سرشاخه ها لخت شده که به عارضه کچلی شهرت دارد. به این ترتیب، قابلیت درخت در ساخت مواد فتوسنتزی و تولید میوه به شدت کاهش مییابد.
کمبود کلسیم در میوه مرکبات علائم ظاهری کمبود منیزیم
یکی از عناصر ضروری برای رشد مرکبات است که در تولید کلروفیل و فعالیت برخی سیستم های آنزیمی موثر است و در فتوسنتز و تنفس نیز مشارکت دارد. در صورت بروز کمبود آهن، کلروفیل به مقدار کافی در سلو های برگ تولید نشود و در نتیجه، کل سطح برگ رنگ پریده و مایل به زرد به نظر برسد.
علائم کمبود آهن سمت راست بدون کمبود، سمت چپ کمبود شدید (از چپ به راست درجه کمبود شدیدتر می شود)
نکته: علایم کمبود آهن ممکن است با موارد زیر اشتباه گرفته شود:کمبود ازت، منگنز و روی. علائم کمبود آهن در برگ های جوان رخ می دهد، در حالی که علائم کمبود نیتروژن در برگ مسن تر رخ می دهد. کلروز بین رگبرگی ناشی از کمبود منگنز وضوح کمتری نسبت به فقر آهن دارد. علائم کمبود روی (zn ) در برگ درختان شبیه به کلروز آهن است، اما معمولا در سطح کوچکتری است . |
منگنز در واکنش های انتقال الکترون فتوسنتز و تولید کلروفیل موثر است و در تولید میوه، نقش کلیدی به عهده دارد. بخش عمده منگنز در برگ ها و شاخه های درختان مرکبات ذخیره می شود.
علائم کمبود منگنز در مرکبات
ممکن است با موارد زیر اشتباه گرفته شود: کمبود آهن و روی. در کمبود آهن رگبرگ ها به شدت مشخص می باشند در کمبود ناشی از منگنز رگبرگ ها حالت تار دارند. در کمبود روی برگ ها معمولا کوچکتر از اندازه طبیعی بوده در حالی که در کمبود منگز شاخ و برگ تقریبا نرمال و در اندازه متوسط است. |
میزان حلالیت این عنصر در آب با کاهش PH زیادتر می شود. بنابراین در زمین های آهکی کمبود روی شدید خواهد بود. این عنصر در بسیاری از سیستم های آنزیمی گیاه، نقش کاتالیزوری و یا ساختمانی دارد و در ساخت پروتئین و تولید بذر نیز موثر است. از علائم این کمبود، می توان ریزبرگی و کوتاه شدن میان گره های سرشاخه ها، بروز لکه های سبز روشن، زرد و یا حتی سفید در بین رگبرگ ها به ویژه قسمت های جوان گیاه را نام برد.
کمبود مس در برگ های جوان تر دیده شده و درخت شاخه های پر رشدی با برگ های درشت تولید می کند در حالی که رنگ برگ ها به سبز تیره با لکه های زرد تغییر پیدا کرده و شادابی خود را از دست می دهد. در کمبود مس مرگ جوانه انتهایی و چروکیدگی مختصر رگبرگ ها و لب سوختگی برگ ها نیز مشاهده می گردد.
علائم ظاهری کمبود مس در مرکبات
معمولا مقادیر کمتر از ۲۵ میلی گرم بر در هر کیلوگرم از ماده ی خشک گیاهی نشاندهنده کمبود و مقدار بیشتر از ۲۰۰ میلی گرم در هر کیلوگرم، علامت مسمومیت گیاه به این عنصر است. در ابتدا علائم کمبود در برگهای جوان و سرشاخه ها دیده میشود که همزمان رشد جوانه انتهایی نیز متوقف می شود. بلافاصله پس از توقف، برگهای جوان به سبز کم رنگ تغییر رنگ می دهند. اگر کمبود بر شدیدتر باشد، جوانه های رویشی و بافت های مریستمی سیاه رنگ شده، در بافت های پارانشیمی پدیده ی تجزیه سلولی و از بین رفتن سلول ها رخ می دهد که در مجموع منجر به بروز علایمی از قبیل تشکیل بافت های قهوه ای رنگ یا چوب پنبه ای می شود.
علائم ظاهری کمبود بر در مرکبات
تغذیه بهینه گیاه، شرط اصلی بهبود کمی و کیفی محصول است.
نشانه های کمبود گاهی مشابه بوده و همچنین عوامل دیگری چون تغییرات دما، استفاده از سموم، حشرات، باد و دیگر عوامل طبیعی نشانه هایی را از خود به جای میگذارند که مشابه علائم کمبود است. به همین دلیل،تشخیص و معالجه کمبود عناصر غذایی از روی علائم ظاهری باید با احتیاط و به وسیله کارشناسان با تجربه انجام گیرد .
در تغذیه گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس آن قرار گیرد بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان همه عناصر غذایی از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا در حالت عدم تعادل تغذیه ای، با افزودن مقداری از عناصر غذایی نه تنها افزایش عملکردی رخ نمی دهد بلکه اختلالاتی در رشد گیاه ایجاد می کند که نهایتاً منجر به افت محصول می شود .
قابلیت استفاده یا حلالیت برخی از عناصر غذایی نیز با افزایش pHکاهش می یابد. تأمین احتیاجات غذایی گیاه تحت کنترل زارع یا باغ دار است چه بسا شناخت عناصر مورد نیاز گیاه، نقش این عناصر در طول دوره رشدی گیاه و همچنین چگونگی تشخیص کمبود و بیش بود (مسمومیت) در صورت بروز، از روی علائم ظاهری می تواند کشاورز را در رسیدن به اهدافش یاری کند.
خاک ها در اثر تداوم برداشت محصول، از نظر مواد معدنی و عناصر غذایی فقیر میشوند و نیاز به کود پیدا می کنند که برای جبران آن، می توان طی یک برنامه زمان بندی مشخص اقدام به استفاده از کودهای مختلف شیمیایی، حیوانی و گیاهی نمود .
مراحل‌رشد | نام کود | میزان مصرف | نحوه‌‌استفاده | توضیحات |
چالکود زمستانه | ریتاردو فولویک اسید | هر درخت بالغ ۳۵۰-۴۰۰گرم هر درخت ۵۰ گرم | چالکود | چالکود زمستانه افزایش‌باردهی‌در‌سال آینده |
قبل گلدهی و تورم جوانه‌ها | منگزینک‌پلاس،آمیفورت‌مکس اسپارتان | ۳ در هزار + نیم در هزار لیترآب ۱۰ لیتر در هکتار | محلولپاشی کود آبیاری | افزایش گلدهی و دوام گل افزایش مواد آلی و عناصر اصلی |
بعد از ریزش گلبرگها | بمباردیر ان پ کا ۲۰-۲۰-۲۰ لبین هیومات پتاسیم آهن باسشن | ۲ لیتر در هزار لیتر آب ۱۲ کیلوگرم در هکتار ۲ کیلوگرم در هکتار هر درخت ۴۰ گرم | محلولپاشی آبیاری آبیاری آبیاری | رشد بهتر میوه تامین عناصر افزایش مواد آلی سبزینگی گیاه |
تشکیل میوه | لبیفول موویکال بیوآلجاکس | ۲ در هزار ۲ در هزار | محلولپاشی محلولپاشی | تشکیل میوه با کیفیت |
فندقی شدن | کود آهن باسشن میکروپلاس | هر درخت ۲۰ گرم ۱ کیلوگرم در هکتار | آبیاری آبیاری | تامین عناصر کم مصرف |
گردویی شدن | ان پ کا ۳۶-۱۲-۱۲ بیوآلجاکس آهن باسشن | ۱۲ کیلو گرم در هکتار ۲ در هزار لیتر آب هر درخت ۴۰ گرم | آبیاری محلولپاشی آبیاری | تامین عناصر پر مصرف تامین فولویک و کحرک رشد تامین آهن |
قبل از رنگ گیری | منگزینک پلاس بمباردیر شوگر | ۲ در هزار لیتر آب ۲ لیتر در هزار لیترآب | محلولپاشی محلولپاشی | تامین منگنز و روی افزایش قند میوه |
قبل برداشت میوه | لبیفول پتاسیکو آمیفورت مکس بمباردیر شوگر | ۲ لیتر در هزار لیتر آب نیم کیلو در هزار لیتر آب یکماه قبل از برداشت- ۳ در هزار | محلولپاشی محلولپاشی محلولپاشی | رنگ گیری بهتر
شیرین شدن و طعم بهتر |
بعدازبرداشت | منگزینک پلاس سیلیکات پتاسیم نوتریفوس سولفات آمونیوم نیترات کلسیم | ۳ کیلوگرم در هزار لیتر آب ۲ لیتر در هزار لیتر آب ۸ لیتر در هکتار ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار ۴۰ کیلوگرم در هکتار | محلولپاشی محلولپاشی آبیاری آبیاری آبیاری | جلوگیری از سال آوری و تامین انرژی گیاه |
