سیب یکی از مهمترین محصولات راهبردی در بازار تازه خوری با قدرت انبارمانی بسیار بالا و قابل بهرهوری به صورت انواع فرآوردههای تبدیلی است. سیب در حال حاضر یکی از اجزای دائمی سبد غذایی جمعیت کشور در تمامی فصول میباشد. خوشبختانه، پهنهی وسیع و گسترده اقلیم کوهستانی و کوهپایهای موجود در کشور با برخورداری از مناسبترین شرایط محیطی برای پرورش سیب، نقش تعیین کنندهای در افزایش سطح زیر کشت ایجاد کرده است.
سیب با نام علمی (Malus domestica Borkh.) از خانواده گل سرخیان (Rosaceae) نزدیک به ۲۳ گونه دارد. سیب درختی است خزانکننده که به ندرت به صورت درخت یا درختچهی همیشه سـبز و یا خاردار دیده میشود. برگها دندانهدار یا ارهای هستند که در داخل جوانه از پهنا پیچیده یا لوله شدهاند و دارای گوشوارک میباشند. سن باروری در ارقام سیب، از ۳ تا ۶ سال تغییر میکند. طول عمر اقتصادی درختان سیب به طور متوسط حدود ۴۰ تا ۵۰ سال میباشد. ارتفاع درختان سیب با توجه به نوع رقم و پایهی سیب از ۲ تا ۸ متر متغیر است. تمامی ارقام اهلی شده سیب دارای خصوصیات مرفولوژیک مشترکی مانند ساقههای جوان پوشیده از کرک، برگهای سبز یکنواخت با شکل بیضوی-تخممرغی هستند که در بخش زیرین پهنک پوشیده از کرک و حاشیه برگهای مضرس ارهای نامنظم میباشند. دمگل، کاسه گل پایا و بدنه بیرونی آن پوشیده از کرک است. جوانهها، ساقههای مینیاتوری با میانگرههای بسیار کوتاه، بسیار فشرده و نزدیک به هم هستند که درون برگهای تغییر شکل یافته به نام فلس قرار دارند. این جوانهها در سیب یا به صورت مرکب دارای جوانه برگی همراه با یک جوانه گل و یا رویشی بدون جوانه گل هستند.
جوانههای گل در صورتی تشکیل و شکوفا میشوند که طی پاییز و زمستان و در پایـان فصل رویشی قبل نیاز سرمایی آنها تامین شده باشد. جوانهی بارده یا زایشی درخت سیب یک جوانهی مختلط (دارای برگ و اندامهای زایشی گل) میباشد. گلها باید از کیفیت مناسب برخوردار باشند. در هر یک از جوانههای بارده، گل آذینی محدود و از نوع دیهیم بسته با ۶-۵ عدد گل وجود دارد که به وسیله ۶-۹ برگ تغییر شکل یافته احاطه شدهاند.
برای تشکیل میوه تمام قسمتهای گل به جز گلبرگها همراه میوه باقی میمانند، بنابراین میوهی سیب از نوع میوههای کاذب بـوده کـه از رشد و گوشتی شدن قاعدهی کاسبرگها و نهنج به وجود میآید. برونبر میوهی سیب، از تغییرات بشرهی خارجی تخمدان تشکیل یافته است که سطح خارجی میوه را تشکیل میدهد و بر حسب نوع گونه و رقم، به شکل نازک یا کلفت و پوشیده از کرک یا موم و یا بدون کرک میباشد. میانبر، گوشتی وآبدار بوده و قسمت خوراکی میوه را تشکیل میدهد. درونبر به صورت غلاف سخت، محفظهای را برای جای دادن دانهها تشکیل میدهد.
نام فارسی | سیب |
نام انگلیسی | apple |
نام علمی | Malus domestica Borkh |
خانواده | Rosaceae |
شکل ۱- آشنایی با درخت، برگ، گل و میوه سیب
درخت سیب نیاز به آب و هوایی سردسیری و کوهستانی دارد. کاشت و پرورش سیب در مناطق کوهستانی در مرحلهی اول بستگی مستقیم به عمق خاک دارد. سطح بهینه pH خاک برای رشد و پرورش غالب محصولات معتدله از جمله درختان سیب به منظور بازدهی مطلوب درختان بـین ۵.۵ تا ۶.۵ است، علیرغم این درختان سیب قادرند در خاکهای با pH بالا تا ۸.۵ نیز بسته به نوع پایه استقرار یابند.در صورت مکان یابی مناسب و احداث بـاغ سـیب در منـاطقی که طی دوره گلدهی تعداد ساعات آفتابی کافی و دمای مناسب وجود داشته باشد و عوامل محیطی بازدارنده نظیر بادهای سرد، نزولات زیاد و رطوبت نـسبی بالا اتفـاق نیفتد انتخاب رقم گردهزای مناسب در شرایط محیطی به بازدهی بسیار خوب میرسد.بهترین زمان احداث باغ و جابهجایی نهال مرحله خـواب فیزیولوژیـک گیاهـان پـس از خزان کامل بـرگهـا در اواخـر پاییز تـا پایـان زمـستان و بهـار قبـل از بیـدار شدن و تورم جوانهها است. در هرصورت طـی دوره مزبـور کاشت نهـالهـا در مقـاطع زمـانی صـورت میگیرد که شرایط جوی زمین را در وضعیت گاورو قـرار دهـد. بـه طـور قطـع کاشـت در اواخر پاییز برای استقرار، رشد اولیه و سازگاری بهینه نهالها در باغ نـسبت به کاشت در اواخر زمستان یا اوایل بهار سودمندتر است.
شکل ۲- باغ سیب
نیاز آبی درختان بر حسب سن درخت، قدرت رشد رقـم از نظر حجم تـاج، نوع پایه از دیدگاه تحمل به خشکی و نیز از نظر قدرت پاکوتـاه کنندگی و کنترل رشد سطح سایه گستر اندام هوایی، شرایط خاک از نظر بافـت خاک، میزان مواد آلی خاک و شرایط اقلیمی منطقه از نظر ساعات آفتابی، درصد رطوبـت نـسبی، ارتفـاع از سطح دریا متفاوت است. در بسیاری از باغهای میوه کشور دوره آبیاری حسب منابع آبی در دسترس کماکان در یک دوره ۱ تا ۲ هفتهای انجام میشود. به هر شکل جدای از نوع منبع آبی اعم از رودخانه یا چاه بایستی از نظر سطح اسیدیته، خلوص از نظر سموم احتمالی و نیز از نظر سطح نمکهای موجود توسط آزمایشگاههای معتبر مورد آزمایش قرار گیرند.نوع تغذیه درختان سیب بسته به سن گیاهان، فیزیک و طبیعت خاک، مراحل رشد رویشی و باردهی طی یک سال و سالهای متناوب میتواند باغ به باغ تفاوت نماید. بنابراین شناخت واقعی نیاز کودی گیاهان از طریق زدن نیمرخ، تهیه نمونه خاک و آزمایش تجزیه خاک اقدام میشود.در اواسط فصل رشد در خرداد تا تیر ماه، کود نیتروژنه موجب افزایش گل انگیـزی و تقویـت باردهی در فصل رویشی بعد میشـود. دادن کـود اوره سرک بلافاصله یک هفته تا ۱۰ روز پس از برداشـت چـه بـرای ارقـام زودرس سیب و چه انواع متوسط رس و دیررس موجب ایجاد ذخیرهسازی نیتروژن در پوست درخت میگردد. این ذخـائر نیتروژنی با جلوگیری از سقط گل و میوهها در فصل رویشی بعد منجر به کـاهش سـال آوری درختان میشوند. در خاکهایی که کمبود فسفر دیده میشود استفاده از قارچهای همزیست میکوریزه از طریق محلولپاشی توصیه میشود.در خاک های سنگین کود های آلی مانند کود گـاوی و بقایـای گیـاهی پوسـیده کـاه، کلش و برگ به مقدار ۱۰۰ متر مکعب به صورت مخلوط با خاک سبک و در خاکهـای سبک ۷۵ متر مکعب کود آلی توصیه میشود. در مورد درختان بالغ ازت، فسفر و پتاسیم به ترتیب ۵۰ ،۱۰ و ۷۰ کیلوگرم در هکتار توصیه میشود. کودهـای معـدنی پتاسـه و فسفره باید در عمق ولی در تماس مستقیم با ریشه قرار نگیرند. کـود ازتـه قابـل اسـتفاده در سـطح است. تعیین مقدار کود لازم کودهای فسفره، پتاسه و غیره بستگی به مقدار موجـود هریـک از آنان درخاک دارد. به طور کلی در چند سال اول احداث باغ، همان کـود دامـی کفایـت میکند. با شروع باردهی سولفات آمونیوم یـا نیتـرات آمونیوم به میزان ۵۰ کیلوگرم در هکتار و سولفات پتاسیم ۸۰ تا ۱۰۰کیلوگرم در هکتار نیاز میباشد. چنانچه باردهی خـوب است بهتر است در بهار کود دامی پوسیده همراه بـا اوره، سـوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم در محل سایه انداز درخت ریخته ولی آن را حتماً زیر خاک کرد.
انتخاب بهترین زمان برداشت سیب از ضایعات آن تا حدودی جلوگیری میکند و بر کیفیت میوه تاثیر میگذارد. بهترین تاریخ برداشت میوه ها به نوع رقم، آب و هوا در طول فصل رشد بستگی دارد. همچنین به هدف برداشت میوه بستگی دارد، ما بطور کلی برداشت سیب از اواخر شهریور ماه در مناطق مختلف کشور به صورت دستی و مکانیکی آغاز میشود.
شکل ۳- برداشت دستی سیب
محل کشت سیب در ایران:
کود نیتروژنه مورد استفاده غالب : (اوره، نیترات آمونیوم و UAN و سولفات آمونیوم، انواع NPK شرکت لبین ، انواع کودهای گرانوله به عنوان چالکود نشر ریتاردو)
مقدار مصرف:
در صورت استفاده از اوره باید به نکته زیر توجه نمود:
اوره سالانه مورد نیاز یک اصله درخت سیب بارور به گرم = ۱۴ × محیط طوقه درخت به سانتیمتر
زمان مصرف:
یک چهارم پس از ریزش گلبرگها، دو چهارم یک ماه بعد و یک چهارم نیز بعد از گذشت یک ماه دیگر
· در صورت استفاده از ان پی کی ها و سایر کودهای نیتروژنی باید محاسبات کودی قبل از استفاده صورت پذیرد.
کود فسفره غالب مورد استفاده : (سوپرفسفات تریپل، فسفیت کی سی،نوتریفوس، NPK های فسفر بالا)
مقدار مصرف:
۲۰۰ گرم تا ۱کیلوگرم به ازای هر درخت با توجه به سن درخت
زمان مصرف:
در زمان کاشت نهال و قبل از گلدهی و در چالکود زمستانه و هنگام مشاهده کمبود
کود پتاسه غالب مورد استفاده در منطقه: (سولفات پتاسیم، ان پی کاهای پتاسیم بالا،کلات پتاسیم مایع مانند لبین پتاسیکو و یا کاتون)
مقدار مصرف:
۵۰ تا ۳۵۰ گرم بسته به سن گیاه در هر مرحله و ۳ در هزار در صورت استفاده از کلات های مایع پتاسیم
زمان مصرف:
اواخر اسفند و چالکود و یا اختلاط با خاک و در هنگام رسیدگی میوه به وصرت محلول پاشی با کودهای کلاته مایع پتاسیمی
کودهای غالب مورد استفاده کلسیم : ( نیترات کلسیم، کلات کلسیم مایع نظیر کائوس ایکس تی و کائوس)
مقدار مصرف:
۱۰۰تا ۳۰۰ گرم در چالکود زمستانه و غلظت ۲ در هزار در هنگام استفاده از کلات کلسیم
زمان مصرف: ده روز پـس از ریـزش گلبرگهـا و تکرار آن پس از دو هفتـه ، در هنگام رسیدگی میوه
روی:
نوع کود: سولفات روی، کلات های مایع روی و انواع میکرومیکس ( نظیر، منگزینک پلاس، میکروپلاس لبین و میکرومیکس شرکت کیمیتک)
مقدار مصرف: ۵۰۰ گرم به ازای هر درخت و در صورت محلول پاشی ۵/۱ در هزار
زمان مصرف: زمان مشاهده کمبود و بعد از برداشت محصول، در ابتدای جوانه زنی گیاه
منیزیم:
نوع کود: سولفات منیزیم ، کودهای منیزیم مایع مانند لبیکومگ لبین
مقدار مصرف: غلظـت ۵ در هـزار محلولپاشـی زمان مصرف۲۰ روز پس از تشکیل میوه
منگنز:
سولفات منگنز و انواع کلات حتی منگنز مانند منگزینک پلاس، میکرومیکس
مقدار مصرف: غلظت ۵ در هزار زمان مصرف: پس از ریزش گلبرگهـا و یـا پـس از برداشت میوه (تا دو هفته قبل از خزان)
کودهای مورد استفاده | نحوه استفاده | مرحله رشدی | میزان در هکتار | تکرار |
ریتاردو فولویک اسید | خاکی | چالکود | به ازای هر درخت بالغ ۳۵۰-۴۰۰ گرم به ازای هر درخت ۵۰ گرم | — — |
فروت ست لبیکاژ آمیفورت مکس
| محلول پاشی | زمان تورم جوانه و فندقی شدن | ۳ کیلوگرم در هزار لیتر آب نیم کیلوگرم در هزار لیتر آب | یکبار تورم جوانه- یکبار فندقی شدن میوه |
کودهای ۲۰ ۲۰ ۲۰ لبین بمباردیر | آبیاری محلولپاشی | مرحله ریزش کامل گلبرگ | ۱۰ کیلوگرم در هکتار ۲ لیتر در هزارلیتر آب | دو بار به فاصله دو هفته |
کود کلسیم بور کائوس ایکس تی
| محلولپاشی | شروع رشد میوه | ۲ لیتر در هزارلیتر آب | دو بار به فاصله دو هفته |
کود های ۳۵-۵-۱۵
| آبیاری | مرحله فندقی شدن | ۱۰ کیلوگرم در هکتار | دو بار به فاصله دو هفته |
لبیفول موویکال | محلولپاشی | ۴۵ روز بعد | ۲ لیتردر هزار لیتر آب | یکبار |
کاتون و یا لبیفول پتاسیکو بیوآلجاکس | محلول پاشی به صورت توامان | مرحله گردویی شدن | ۳ لیتر در هزار لیتر آب
۲ لیتر در هزارلیتر آب | دو – سه مرتبه
دو – سه مرتبه |