زعفران در مقایسه با سایر محصولات زراعی نیاز اندکی به عناصر غذایی دارد. مصرف زیاد کود به دلیل افزایش رشد رویشی اثر منفی بر بنهها و گل زعفران خواهد داشت. نیتروژن عنصری اساسی در فرایند رشد و نمو زعفران و بنههای دختری محسوب میشود. حساسترین مراحل رشد زعفران نسبت به کمبود نیتروژن مراحل گلدهی، تشکیل و نمو بنهها است. این عنصر در طول دوره رشد گیاه و به ویژه در انتهای هر فصل، از اندامهای رویشی به بخش زیرزمینی گیاه منتقل میشود. نیتروژن به شکل آمونیاکی اثر منفی بر عملکرد گل زعفران و به شکل نیتراتی اثر مثبت بر آن دارد.
فسفر نقش ویژهای در بهبود عملکرد زعفران و رشد بنههای دختری دارد. با کاهش اندازه بنه مادری در زعفران، غلظت و مقدار جذب فسفر در بنههای دختری کاهش مییابد. در حالی که نیتروژن موجب افزایش تعداد بنههای دختری میشود، فسفر در تکمیل ذخایر بنههای زعفران و افزایش وزن آن دخالت دارد. از طرفی تأمین پتاسیم برای رشد مطلوب زعفران نیز ضروری است. پتاسیم اثر چشمگیری بر عملکرد کلاله خشک و کیفیت زعفران به ویژه طعم آن (پیکروسین) دارد. بررسیها نشان میدهد در بین عناصر کممصرف دو عنصر آهن و روی نیز بر عملکرد گل و کیفیت زعفران تأثیر بسیار مثبتی دارند، لذا استفاده از کود لبیکاژ و آمیفورت مکس، لبیفول پتاسیکو و کاتون و میکرومیکس میتواند بسیار در طعم و تعداد گل و کیفیت گیاه تاثیرگذار باشد.
تامین مواد آلی:
کمبود ماده آلی در خاک یکی از موانع تولید زعفران در مناطق خشک و نیمهخشک است. عملکرد گل زعفران به محتوی ماده آلی خاک بستگی دارد. ماده آلی خاک با افزایش فراهمی عناصر غذایی نیتروژن و فسفر خاک، بهبود ویژگیهای بیولوژیکی و فیزیکی خاک و همچنین کاهش آبشویی عناصر غذایی نقش مهمی در عملکرد زعفران دارد. ازاینرو مصرف کود دامی راهکاری مناسب برای بهبود وضعیت حاصلخیزی خاک و تولید زعفران به شمار میرود. اما ملاحظاتی در استفاده از کود دامی وجود دارد که از آن جمله میتوان به نوع کود دامی و میزان پوسیدگی آن اشاره کرد. آزمایشها نشان داده است که کود مرغی در بین تمامی کودهای دامی، دارای کمترین اثر بر رشد و عملکرد گیاه زعفران است و مصرف زیاد این کود باعث کاهش عملکرد گل و کلاله و نیز شاخصهای رشدی بنهها میشود. در مقابل استفاده از کود گاوی یا گوسفندی تأثیر مثبتی بر عملکرد گل و کلاله دارد.
شکل ۱- کوددهی مزرعه زعفران با کود دامی
بنابراین یک روش آن است که کود گاوی همراه با کود مرغی استفاده شود، به طوری که مقدار کود مرغی بیش از ۲ تا ۳ درصد کل کود آلی نباشد. با وجود این فرآوری کود دامی به منظور پوساندن یکی دیگر از نکاتی است که باید قبل از استفاده آن و به منظور کنترل آلودگی و رشد علفهای هرز رعایت شود. مقدار مصرف کود دامی پوسیده بسته به وضعیت کربن آلی خاک و وزن بنه زعفران مورد کشت بین ۱۰ تا حداکثر ۵۰ تن در هکتار متفاوت است (جدول ۱). بهتر است کود دامی پس از سال اول به صورت یک سال در میان مصرف شود. با این حال مصرف کود دامی به تنهایی نیازهای تغذیهای زعفران را برای تولید بهینه تأمین نمیکند و میبایست از کود شیمیایی نیز استفاده کرد. البته چنانچه هدف، تولید زعفران ارگانیک باشد استفاده از کودهای شیمیایی مجاز نیست و دستورالعمل جداگانهای نیاز است و استفاده از کودهایی نظیر بمباردیر، اسپارتان و انواع هیومیک اسید که دارای گواهی نامه ارگانیک هستند توصیه میگردد.
جدول ۱- توصیه کود گاوی پوسیده بر اساس مقدار کربن آلی خاک برای زعفران پیش از کاشت
وزن بنه مادری (گرم) | کربن آلی خاک (بر حسب درصد) | ||
کمتر از ۰/۵ | ۰/۵ – ۰/۷۵ | ۰/۷۵ – ۱ | |
۳-۵ | ۳۰ | ۲۰ | ۱۰ |
۵-۷ | ۴۰ | ۳۰ | ۲۰ |
بیشتر از ۷ | ۵۰ | ۴۰ | ۳۰ |
کود شیمیایی
یکی از سادهترین و رایجترین راههای ارزیابی باروری خاک، آزمون خاک است. بدین منظور، با به کارگیری شیوههای رایج آزمایشگاهی، در کوتاهترین مدت، مقدار عناصر غذایی قابل استفاده در خاک اندازهگیری شده و بر اساس آن کود مورد نیاز گیاه تعیین میشود. جدول ۲ مقدار مناسب کود سوپرفسفات تریپل و کود سولفات پتاسیم را بر اساس مقدار این عناصر در خاک برای زعفران نشان میدهد.
شکل ۲- کودآبیاری مزرعه زعفران
جدول ۲- توصیه کود سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم بر اساس تجزیه خاک برای زعفران پیش از کاشت
فسفر قابل استفادده خاک (میلی گرم در کیلوگرم) | سوپر فسفات تریپل (کیلوگرم در هکتار) | پتاسیم قابل استفاده خاک (میلی گرم در کیلوگرم) | سولفات پتاسیم (کیلوگرم در هکتار) |
کمتر از ۵ | ۱۵۰ | کمتر از ۱۰۰ | ۱۰۰ |
۵-۱۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰-۲۰۰ | ۵۰ |
۱۰-۱۵ | ۵۰ | ۲۰۰-۲۵۰ | ۲۵ |
بیشتر از ۱۵ | ۰ | بیشتر از ۲۵۰ | ۰ |
بهترین زمان مصرف نیتروژن پس از برداشت گل زعفران و به هنگام دومین آبیاری (زاج آب) است (جدول ۳). به طوری که تمام نیتروژن باید در این زمان استفاده شود. چنانچه بعد از آب دوم با فاصله حداکثر یک ماه امکان مصرف آب دیگری وجود داشته باشد، توصیه میشود نصف اوره در مرحله زاج آب و نصف دیگر در آب بعد مصرف شود. به منظور بالابردن کارایی جذب نیتروژن، استفاده از کودهای حاوی اسید هیومیک نیز همراه با اوره ضروری است.
جدول ۳- راهنمای مصرف کود در سال اول کشت زعفران
مرحله مصرف | مصرف خاکی | کودآبیاری (سرک همراه با آبیاری) | محلولپاشی |
قبل از کشت | کود گاوی پوسیده+ ریژو ( ۴ لیتر در هکتار)+ فسفیت کا سی ۲ لیتر در هکتار+ ۲۵ کیلوگرم در هکتار سولفات روی | _ | _ |
آب اول (قبل از گلدهی) | _ | ۵ کیلو گرم در هکتار سوپر هیومیکو و بیوآلجاکس به نسبت نیم لیتر در هکتار | _ |
آب دوم (زاج آب) | _ | ۵ کیلوگرم در هکتار کود ۲۰-۲۰-۲۰ + ۳۰ لیتر در هکتار کود UAN همراه با فولویک اسید + ۱۰ لیتر در هکتار هیومی پرفکت | _ |
اواخر بهمن | _ | _ | ۱/۵ کیلوگرم در هکتار کود کامل حاوی ریزمغذیها میکروپلاس لبین+ محلول پاشی نیم در هزار اسید آمینه آمیفورت مکس |
زمان استفاده از فسفر و ریشه زار در اولین آبیاری زعفران (گل آب) است. در صورت مصرف زیاد و بیرویه فسفر، کمبود عناصر کممصرف آهن و روی در زعفران به وجود خواهد آمد. مصرف بیش از اندازه پتاسیم نیز موجب میشود عملکرد کلاله خشک کاهش یابد. بنابراین بهتر است از آزمایش خاک برای تعیین نیاز یا عدم نیاز به کودهای حاوی پتاسیم استفاده شود. همچنین باید توجه داشت که از کودهای پتاسیم فاقد کلر استفاده شود؛ زیرا گیاه زعفران به کلر حساس است. بهترین زمان مصرف کودهای حاوی پتاسیم همزمان با اولین آبیاری زعفران است. در صورت لزوم میتوان از ترکیبات حاوی پتاسیم ویژه کودآبیاری نظیر ۱۲-۱۲-۳۶ یا سولوپتاس به صورت سرک در دومین آبیاری زعفران نیز استفاده کرد. توجه به این نکته بسیار مهم است که مصرف زیاد پتاسیم یا بیماریهای ریشهای مانع جذب کلسیم توسط زعفران میشود. برای رفع کمبود کلسیم محلولپاشی کودهای مایع حاوی کلسیم نظیر کائوس ایکس تی در اواسط دوره رشد زعفران (بهمن ماه با غلظت ۱ تا ۱.۵ در هزار) توصیه میشود. همچنین استفاده متعادل از عناصر کممصرف آهن و روی در برنامه غذایی زعفران ضرورت دارد. این عناصر را میتوان به روش محلولپاشی، خاکی (قبل از کاشت) یا کودآبیاری (مرحله زاج آب) استفاده کرد. مناسبترین زمان برای محلولپاشی زعفران، اواخر بهمن تا اوایل اسفند و در شرایطی است. که دمای روز کمتر از ۱۵ درجه سلسیوس نباشد. با توجه به اینکه اغلب اراضی زیر کشت زعفران سطح کمی دارند و کوچک هستند، محلولپاشی بهتر است با استفاده از سمپاش دستی/ شارژی انجام شود.
جدول ۴- راهنمای مصرف کود در سال دوم کشت زعفران
مرحله مصرف | مصرف خاکی | کودآبیاری (سرک همراه با آبیاری) | محلولپاشی |
آب اول (قبل از گلدهی) | _ | ۱۰ کیلوگرم در هکتار یا ان پی ک۱۰-۴۰-۱۰ لبین + ۵کیلوگرم در هکتار سوپر هیومیکو لبین | |
آب دوم (زاج آب) | _ | ۳۰ لیتر در هکتار UAN + ۵ کیلوگرم در هکتار سوپر هیومیکو+ ۱۰ کیلوگرم در هکتار سولوپتاس | |
اواسط تا اواخر بهمن | _ | _ | ۱/۵ کیلوگرم در هکتار کود کامل حاوی ریزمغذی ها میکروپلاس لبین+ نیم در هزار محلولپاشی اسید آمینه آمیفورت مکس |
اواسط اسفند | _ | _ | ۱/۵ کیلوگرم در هکتار کود کامل حاوی ریزمغذی ها میکرومیکس+ نیم در هزار محلولپاشی اسید آمینه آمیفورت مکس |
جدول ۵- راهنمای مصرف کود از سال سوم به بعد برای زعفران
مرحله مصرف | مصرف خاکی | کودآبیاری (سرک همراه با آبیاری) | محلولپاشی |
آب اول (قبل از گلدهی) | ۱۰ تا ۱۵ تن در هکتار کود دامی پوسیده | ۱۵ کیلوگرم در هکتار ان پی کا ۱۰-۴۰-۱۰ لبین+ ۵ کیلوگرم در هکتار سولفات روی | _ |
آب دوم (زاج آب) | _ | ۳۰-۴۰ لیتر در هکتار UAN + ۵ کیلوگرم در هکتار هیومیک اسید پودری سوپر هیومیکو+ ۱۵ کیلوگرم در هکتار سولوپتاس | _ |
اواسط تا اواخر بهمن | _ | _ | ۱/۵ کیلوگرم در هکتار کود کامل حاوی ریزمغذی ها میکرومیکس+ ۳ کیلوگرم در هکتار اسید آمینه آمیفورت مکس آبیاری |
اواسط اسفند | _ | _ | ۱/۵ کیلوگرم در هکتار کود کامل حاوی ریزمغذی ها + نیم در هزار محلولپاشی اسید آمینه آمیفورت مکس |