مقدمه
زیتون با نام علمی olea europaea و از خانواده Oleaceae می‌باشد. زیتون گیاهی نیمه گرمسیری می‌باشد و در مناطقی که خطر یخبندان‌های شدید زمستانه وجود نداشته باشد می‌توان اقدام به کاشت آن نمود. زیتون درختی همیشه سبز با عمر طولانی است که عمر آن حتی تا ۱۰۰۰ سال هم گزارش شده است. ارزش زیتون به خاطر میوه و روغن آن است. کشورهای حاشیه مدیترانه دارای ۹۵% از کل سطح زیر کشت زیتون دنیا می‌باشند. ۹۰% زیتون‌های تولید شده برای تهیه روغن به کار می‌رود. سطح زیر کشت زیتون در ایران حدود۶۷ هزار هکتار است که از هر هکتار باغ آبی ( ۱۰ سال به بالا ) به طور متوسط ۵ تن محصول برداشت می‌شود و در باغهایی که مدیریت مناسبی دارند تا ۱۰ تن هم زیتون قابل برداشت است. زیتون با توجه به شرایط محیطی و نوع گونه و جنس درخت بعد از ۵ تا ۸ سال به بار می‌نشیند و گیاهی است کاملا صنعتی ۲۰% از محصول زیتون کشور برای تهیه کنسرو و بقیه برای تولید روغن استفاده می‌شود. برنامه غذایی زیتون
زیتون در مناطقی بهترین عملکرد و بهترین کیفیت را خواهد داشت که دارای زمستان‌های معتدل و تابستانهای گرم و خشک و طولانی باشند در این شرایط میوه ها امکان رسیدن پیدا می‌کنند. زیتون درختی نیمه گرمسیری بوده بنابراین به یخبندان‌های شدید حساس است. دمای این حساسیت در دوره‌های مختلف رشد گیاه فرق می‌کند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گیاه بتدریج کاهش یابد حتی اگر به ۱۳- درجه سانتیگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همین زمان درجه حرارت بطور ناگهانی کاهش یابد ممکن است به نابودی گیاه منجر گردد. همچنین شاخه های بارده درخت در درجه حرارت ۵- سانتیگراد ممکن است از بین برود.
محصول رضایت بخش و اقتصادی زیتون در مناطقی که بیش از ۱۵۰۰ ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست می‌آید در مناطق کم نور رشد رویشی درخت بیشتر بوده و شاخه‌ها در همدیگر فرو رفته تولید محصول را کم می‌نماید.
درخت زیتون معمولاً در اغلب خاکها محصول می‌دهد اما بهترین خاک برای زیتون کاری خاک سبک رسی، شنی با زهکش کافی و عمیق می‌باشد و بهترین pH برای درخت زیتون در محدوده ۸-۷ می‌باشد. سیستم ریشه ای زیتون سطحی است و قادر به تحمل خاکهای غرقاب شده نیست و حتی در خاکهای عمیق هم فقط ۹۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر در خاک نفوذ می‌کند.
زیتون را گیاهی کم توقع و مقاوم به خشکی می‌شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادی در صورتی حاصل می‌شود که برای هر هکتار زیتون بطور خالص حدود ۴۰۰۰ متر مکعب آب تأمین شود این میزان در مناطقی که میزان تبخیر و تعرق زیاد است به ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ متر مکعب می‌رسد. کاشت دیم زیتون نیز در مناطقی که بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی متر بارندگی سالیانه با پراکنش مناسب داشته باشد عملی خواهد بود.
به منظور افزایش درصد تشکیل میوه، افزایش عملکرد و جلوگیری از ریزش گل در باغ های بارده استفاده از کودهای حاوی نیتروژن، روی و بور توصیه می‌شود که می‌توان بصورت پاییزه (بعداز برداشت زیتون) و بهاره دو هفته قبل از باز شدن کامل گل‌ها (زمان تورم جوانه‌های گل) از کودهای مانند NPK لبین ۲۰-۲۰-۲۰، بورکو و یا لبیفول بور، میکرومیکس استفاده نمود. لازم به ذکر است که استفاده از کودهای حاوی بور برای درخت زیتون به دلیل حساسیت درخت و ایجاد برگ سوزی نیاز به آزمایش آب و خاک الزامی است و عدم وجود سمیت بر در آن به خصوص در خاکهای شور و رعایت نکات لازم هنگام محلولپاشی طبق نظر کارشناس کشاورزی می‌باشد.
کودهای کامل NPK های لبین، بهتر است در سه مرحله بصورت مصرف خاکی و یا محلول پاشی استفاده شوند، یک سوم کود هنگام شروع فعالیت درخت در زمستان (اسفندماه)، یک سوم کود پس از ریزش گلبرگ ها (خردادماه) و یک سوم باقیمانده هنگام سخت شدن هسته (مردادماه) داده می‌شود. بهترین زمان استفاده از کودهای فسفر( نظیر فسفیت کا سی و NPK ۱۰ ۴۰ ۱۰ لبین ، پتاسیم ، آهن ( میکرومیکس و میکرو پلاس) و گوگرد در فصل پاییز می‌باشد. بعلاوه کود سولفات آمونیم نیز به خاطر خاصیت اسیدی کردن محل ریشه به واسطه فرم آمونیومی آن بهترین کود برای شرایط خاکهای ایران است. و این کود حاوی ۲۱ درصد ازت و ۲۴ درصد گوگرد می باشد. همچنین استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک اسید ( سوپر هیومیکو، اسپارتان، هیومی پرفکت) می تواند در تقویت درختان و بهبود رشد آن ها موثر می باشد. استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک بیشتر نقش محرک رشد یا افزایش دهنده ظرفیت تبادل کاتیونی در محل ریشه را داشته است. کودهای حاوی هیومیک اسید مانند سوپر هیومیکو و اسپارتان را می توان در اوایل اسفند ماه از طریق سیستم آبیاری به مقدار ۵-۱۰ کیلوگرم در هکتار به صورت یکباره و یا در دو تکرار استفاده نمایید. مصرف اسید هیومیک کارایی جذب را برای عناصر دیگر بخصوص نیتروژن، فسفر و پتاسیم افزایش می دهد. ذکر این نکته ضروری است که مصرف کود نپوسیده اثر بخشی مناسـبی از لحاظ حاصلخیزی نداشته و منجر به شیوع آلودگی به آفات، بیماری های گیاهی و علفهـای هـرز خواهـد شـد.
تغذیه درختان زیتون بصورت چالکود:
به منظور افزایش توان مصرفی درخت زیتون و سهولت در دسترسی عناصر مورد نیاز در باغ، استفاده از روش چالکود توصیه می گردد. همینطور مقادیر مصرفی کودها در این روش تغذیه به عوامل مختلف از جمله نتایج آزمون خاک و تجزیه برگی، سیستم آبیاری ، بافت خاک، سن درخت، و… بستگی دارد. از آنجاییکه سیستم ریشه های تغذیه کننده زیتون در نزدیکی تنه و تقریبا در سطح قرار دارند لذا باید کودهای مورد نظر در زیر سایه انداز درخت جای گذاری شوند. به این منظور می توان از کودهای کامل گرانوله حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم مانند ریتاردو و NPK ۲۰-۲۰-۲۰ لبین به صورت چالکود استفاده نمود. و بهترین زمان استفاده از کودهای چالکود در فصل پاییز می باشد. در باغهای دیم و نیز در باغهایی که با آب شور آبیاری می شوند بهتر است کودهای حاوی ازت، فسفر و پتاسیم به صورت محلول پاشی استفاده شوند. همچنین استفاده از کودهای دارای گوگرد، نیز به دلیل نقش این عنصر در سنتز روغن و نیز بهبود خواص شیمیایی خاک توصیه می شود.
کودهای کامل NPK های لبین، بهتر است در سه مرحله بصورت مصرف خاکی و یا محلول پاشی استفاده شوند، یک سوم کود هنگام شروع فعالیت درخت در زمستان (اسفندماه)، یک سوم کود پس از ریزش گلبرگ ها (خردادماه) و یک سوم باقیمانده هنگام سخت شدن هسته (مردادماه) داده می شود. بهترین زمان استفاده از کودهای فسفر( نظیر فسفیت کا سی و NPK ۱۰ ۴۰ ۱۰ لبین ، پتاسیم ، آهن ( میکرومیکس و میکرو پلاس) و گوگرد در فصل پاییز می باشد. بعلاوه کود سولفات آمونیم نیز به خاطر خاصیت اسیدی کردن محل ریشه به واسطه فرم آمونیومی آن بهترین کود برای شرایط خاکهای ایران است. و این کود حاوی ۲۱ درصد ازت و ۲۴ درصد گوگرد می‌باشد. همچنین استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک اسید ( سوپر هیومیکو، اسپارتان، هیومی پرفکت) می‌تواند در تقویت درختان و بهبود رشد آن ها موثر می‌باشد. استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک بیشتر نقش محرک رشد یا افزایش دهنده ظرفیت تبادل کاتیونی در محل ریشه را داشته است. کودهای حاوی هیومیک اسید مانند سوپر هیومیکو و اسپارتان را می‌توان در اوایل اسفند ماه از طریق سیستم آبیاری به مقدار ۵-۱۰ کیلوگرم در هکتار به صورت یکباره و یا در دو تکرار استفاده نمایید. مصرف اسید هیومیک کارایی جذب را برای عناصر دیگر بخصوص نیتروژن، فسفر و پتاسیم افزایش می‌دهد. ذکر این نکته ضروری است که مصرف کود نپوسیده اثر بخشی مناسـبی از لحاظ حاصلخیزی نداشته و منجر به شیوع آلودگی به آفات، بیماری‌های گیاهی و علفهـای هـرز خواهـد شـد.
تغذیه درختان زیتون بصورت چالکود:
به منظور افزایش توان مصرفی درخت زیتون و سهولت در دسترسی عناصر مورد نیاز در باغ، استفاده از روش چالکود توصیه می‌گردد. همینطور مقادیر مصرفی کودها در این روش تغذیه به عوامل مختلف از جمله نتایج آزمون خاک و تجزیه برگی، سیستم آبیاری ، بافت خاک، سن درخت، و… بستگی دارد. از آنجاییکه سیستم ریشه‌های تغذیه کننده زیتون در نزدیکی تنه و تقریبا در سطح قرار دارند لذا باید کودهای مورد نظر در زیر سایه انداز درخت جای گذاری شوند. به این منظور می توان از کودهای کامل گرانوله حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم مانند ریتاردو و NPK ۲۰-۲۰-۲۰ لبین به صورت چالکود استفاده نمود. و بهترین زمان استفاده از کودهای چالکود در فصل پاییز می‌باشد. در باغهای دیم و نیز در باغهایی که با آب شور آبیاری می شوند بهتر است کودهای حاوی ازت، فسفر و پتاسیم به صورت محلول پاشی استفاده شوند. همچنین استفاده از کودهای دارای گوگرد، نیز به دلیل نقش این عنصر در سنتز روغن و نیز بهبود خواص شیمیایی خاک توصیه می‌شود.
بعد از برداشت ( قبل از خزان) | رسیدن میوه | سخت شدن هسته | قبل از گلدهی | متورم شدن جوانه ها | زمان/تاثیرات |
کود میکرومیکس ( ۲-۳ گرم در لیتر) | ۲۰-۲۰-۲۰ لبین (۲ گرم در لیتر) | بهبود رشد رویشی | |||
لبیکاژ ( ۳ کیلوگرم در هزار لیتر آب) | فراکتون (نیم گرم در لیتر) | افزایش تشکیل میوه( فروت ست) کاهش ریزش شکوفه گل | |||
آمیفورت مکس ( نیم گرم در لیتر) | کائوس اکس تی ( ۲ سی سی در لیتر) | کائوس اکس تی ( ۲ سی سی در لیتر) هر ۱۴ روز یکبار تا رسیدن میوه محلولپاشی شود | آمیفورت مکس ( نیم گرم در لیتر) ( دو هفته بعد از اعمال فراکتون) | بهبود خواص کیفی و انبارداری میوه | |
لبین ۳۵-۵-۱۵ ( ۲ گرم در لیتر) | افزایش درصد روغن | ||||
