مقدمه
زیتون با نام علمی olea europaea و از خانواده Oleaceae می‌باشد. زيتون گياهي نيمه گرمسيري مي‌باشد و در مناطقي كه خطر يخبندان‌هاي شديد زمستانه وجود نداشته باشد مي‌توان اقدام به كاشت آن نمود. زیتون درختی همیشه سبز با عمر طولانی است که عمر آن حتی تا 1000 سال هم گزارش شده است. ارزش زیتون به خاطر میوه و روغن آن است. كشورهای حاشیه مدیترانه دارای ۹۵% از كل سطح زیر كشت زیتون دنیا می‌باشند. ۹۰% زیتون‌های تولید شده برای تهیه روغن به كار می‌رود. سطح زیر كشت زیتون در ایران حدود67 هزار هكتار است كه از هر هكتار باغ آبی ( ۱۰ سال به بالا ) به طور متوسط 5 تن محصول برداشت می‌شود و در باغهایی كه مدیریت مناسبی دارند تا 10 تن هم زیتون قابل برداشت است. زیتون با توجه به شرایط محیطی و نوع گونه و جنس درخت بعد از 5 تا 8 سال به بار می‌نشیند و گیاهی است كاملا صنعتی 20% از محصول زیتون كشور برای تهیه كنسرو و بقیه برای تولید روغن استفاده می‌شود. برنامه غذایی زیتون
زيتون در مناطقي بهترين عملكرد و بهترين كيفيت را خواهد داشت كه داراي زمستان‌هاي معتدل و تابستانهاي گرم و خشك و طولاني باشند در اين شرايط ميوه ها امكان رسيدن پيدا مي‌كنند. زيتون درختي نيمه گرمسيري بوده بنابراين به يخبندان‌هاي شديد حساس است. دماي اين حساسيت در دوره‌هاي مختلف رشد گياه فرق مي‌كند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گياه بتدريج كاهش يابد حتي اگر به 13- درجه سانتيگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همين زمان درجه حرارت بطور ناگهاني كاهش يابد ممكن است به نابودي گياه منجر گردد. همچنين شاخه هاي بارده درخت در درجه حرارت 5- سانتيگراد ممكن است از بين برود.
محصول رضايت بخش و اقتصادي زيتون در مناطقي كه بيش از 1500 ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست مي‌آيد در مناطق كم نور رشد رويشي درخت بيشتر بوده و شاخه‌ها در همديگر فرو رفته توليد محصول را كم مي‌نمايد.
درخت زيتون معمولاً در اغلب خاكها محصول مي‌دهد اما بهترين خاك براي زيتون كاري خاك سبك رسي، شني با زهكش كافي و عميق مي‌باشد و بهترين pH براي درخت زيتون در محدوده 8-7 مي‌باشد. سیستم ریشه ای زیتون سطحی است و قادر به تحمل خاكهای غرقاب شده نیست و حتی در خاكهای عمیق هم فقط 90 تا 120 سانتیمتر در خاك نفوذ می‌كند.
زيتون را گياهي كم توقع و مقاوم به خشكي مي‌شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادي در صورتي حاصل مي‌شود كه براي هر هكتار زيتون بطور خالص حدود 4000 متر مكعب آب تأمين شود اين ميزان در مناطقي كه ميزان تبخير و تعرق زياد است به 5500 تا 6000 متر مكعب مي‌رسد. كاشت ديم زيتون نيز در مناطقي كه بين 400 تا 600 ميلي متر بارندگي ساليانه با پراكنش مناسب داشته باشد عملي خواهد بود.
به منظور افزایش درصد تشكیل میوه، افزایش عملکرد و جلوگیری از ریزش گل در باغ های بارده استفاده از کودهای حاوی نیتروژن، روی و بور توصیه می‌شود که می‌توان بصورت پاییزه (بعداز برداشت زیتون) و بهاره دو هفته قبل از باز شدن کامل گل‌ها (زمان تورم جوانه‌های گل) از کودهای مانند NPK لبین 20-20-20، بورکو و یا لبیفول بور، میکرومیکس استفاده نمود. لازم به ذکر است که استفاده از کودهای حاوی بور برای درخت زیتون به دلیل حساسیت درخت و ایجاد برگ سوزی نیاز به آزمایش آب و خاک الزامی است و عدم وجود سمیت بر در آن به خصوص در خاک‌های شور و رعایت نکات لازم هنگام محلولپاشی طبق نظر کارشناس کشاورزی می‌باشد.
کودهاي کامل NPK های لبین، بهتر است در سه مرحله بصورت مصرف خاکی و یا محلول پاشی استفاده شوند، یک سوم کود هنگام شروع فعالیت درخت در زمستان (اسفندماه)، یک سوم کود پس از ریزش گلبرگ ها (خردادماه) و یک سوم باقیمانده هنگام سخت شدن هسته (مردادماه) داده می‌شود. بهترین زمان استفاده از کودهای فسفر( نظیر فسفیت کا سی و NPK 10 40 10 لبین ، پتاسیم ، آهن ( میکرومیکس و میکرو پلاس) و گوگرد در فصل پاییز می‌باشد. بعلاوه کود سولفات آمونیم نیز به خاطر خاصیت اسیدي کردن محل ریشه به واسطه فرم آمونیومی آن بهترین کود براي شرایط خاك‌هاي ایران است. و این کود حاوي 21 درصد ازت و 24 درصد گوگرد می باشد. همچنین استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک اسید ( سوپر هیومیکو، اسپارتان، هیومی پرفکت) می تواند در تقویت درختان و بهبود رشد آن ها موثر می باشد. استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک بیشتر نقش محرک رشد یا افزایش دهنده ظرفیت تبادل کاتیونی در محل ریشه را داشته است. کودهای حاوی هیومیک اسید مانند سوپر هیومیکو و اسپارتان را می توان در اوایل اسفند ماه از طریق سیستم آبیاری به مقدار 5-10 کیلوگرم در هکتار به صورت یکباره و یا در دو تکرار استفاده نمایید. مصرف اسید هیومیک کارایی جذب را برای عناصر دیگر بخصوص نیتروژن، فسفر و پتاسیم افزایش می دهد. ذکر این نکته ضروري است که مصرف کود نپوسیده اثر بخشی مناسـبی از لحاظ حاصلخیزي نداشته و منجر به شیوع آلودگی به آفات، بیماری های گیاهی و علفهـاي هـرز خواهـد شـد.
تغذیه درختان زیتون بصورت چالکود:
به منظور افزایش توان مصرفی درخت زیتون و سهولت در دسترسی عناصر مورد نیاز در باغ، استفاده از روش چالکود توصیه می گردد. همینطور مقادیر مصرفی کودها در این روش تغذیه به عوامل مختلف از جمله نتایج آزمون خاك و تجزیه برگی، سیستم آبیاري ، بافت خاك، سن درخت، و… بستگی دارد. از آنجاییكه سیستم ریشه های تغذیه كننده زیتون در نزدیكی تنه و تقریبا در سطح قرار دارند لذا باید كودهای مورد نظر در زیر سایه انداز درخت جای گذاری شوند. به این منظور می توان از کودهای کامل گرانوله حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم مانند ریتاردو و NPK 20-20-20 لبین به صورت چالکود استفاده نمود. و بهترین زمان استفاده از کودهای چالکود در فصل پاییز می باشد. در باغهای دیم و نیز در باغهایی كه با آب شور آبیاری می شوند بهتر است کودهای حاوی ازت، فسفر و پتاسیم به صورت محلول پاشی استفاده شوند. همچنین استفاده از كودهای دارای گوگرد، نیز به دلیل نقش این عنصر در سنتز روغن و نیز بهبود خواص شیمیایی خاك توصیه می شود.
کودهاي کامل NPK های لبین، بهتر است در سه مرحله بصورت مصرف خاکی و یا محلول پاشی استفاده شوند، یک سوم کود هنگام شروع فعالیت درخت در زمستان (اسفندماه)، یک سوم کود پس از ریزش گلبرگ ها (خردادماه) و یک سوم باقیمانده هنگام سخت شدن هسته (مردادماه) داده می شود. بهترین زمان استفاده از کودهاي فسفر( نظیر فسفیت کا سی و NPK 10 40 10 لبین ، پتاسیم ، آهن ( میکرومیکس و میکرو پلاس) و گوگرد در فصل پاییز می باشد. بعلاوه کود سولفات آمونیم نیز به خاطر خاصیت اسیدي کردن محل ریشه به واسطه فرم آمونیومی آن بهترین کود براي شرایط خاك‌هاي ایران است. و این کود حاوي 21 درصد ازت و 24 درصد گوگرد می‌باشد. همچنین استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک اسید ( سوپر هیومیکو، اسپارتان، هیومی پرفکت) می‌تواند در تقویت درختان و بهبود رشد آن ها موثر می‌باشد. استفاده از اسیدهای آلی مانند هیومیک بیشتر نقش محرک رشد یا افزایش دهنده ظرفیت تبادل کاتیونی در محل ریشه را داشته است. کودهای حاوی هیومیک اسید مانند سوپر هیومیکو و اسپارتان را می‌توان در اوایل اسفند ماه از طریق سیستم آبیاری به مقدار 5-10 کیلوگرم در هکتار به صورت یکباره و یا در دو تکرار استفاده نمایید. مصرف اسید هیومیک کارایی جذب را برای عناصر دیگر بخصوص نیتروژن، فسفر و پتاسیم افزایش می‌دهد. ذکر این نکته ضروري است که مصرف کود نپوسیده اثر بخشی مناسـبی از لحاظ حاصلخیزي نداشته و منجر به شیوع آلودگی به آفات، بیماری‌های گیاهی و علفهـاي هـرز خواهـد شـد.
تغذیه درختان زیتون بصورت چالکود:
به منظور افزایش توان مصرفی درخت زیتون و سهولت در دسترسی عناصر مورد نیاز در باغ، استفاده از روش چالکود توصیه می‌گردد. همینطور مقادیر مصرفی کودها در این روش تغذیه به عوامل مختلف از جمله نتایج آزمون خاك و تجزیه برگی، سیستم آبیاري ، بافت خاك، سن درخت، و… بستگی دارد. از آنجاییكه سیستم ریشه‌های تغذیه كننده زیتون در نزدیكی تنه و تقریبا در سطح قرار دارند لذا باید كودهای مورد نظر در زیر سایه انداز درخت جای گذاری شوند. به این منظور می توان از کودهای کامل گرانوله حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم مانند ریتاردو و NPK 20-20-20 لبین به صورت چالکود استفاده نمود. و بهترین زمان استفاده از کودهای چالکود در فصل پاییز می‌باشد. در باغهای دیم و نیز در باغهایی كه با آب شور آبیاری می شوند بهتر است کودهای حاوی ازت، فسفر و پتاسیم به صورت محلول پاشی استفاده شوند. همچنین استفاده از كودهای دارای گوگرد، نیز به دلیل نقش این عنصر در سنتز روغن و نیز بهبود خواص شیمیایی خاك توصیه می‌شود.
بعد از برداشت ( قبل از خزان) | رسیدن میوه | سخت شدن هسته | قبل از گلدهی | متورم شدن جوانه ها | زمان/تاثیرات |
کود میکرومیکس ( 2-3 گرم در لیتر) | 20-20-20 لبین (2 گرم در لیتر) | بهبود رشد رویشی | |||
لبیکاژ ( 3 کیلوگرم در هزار لیتر آب) | فراکتون (نیم گرم در لیتر) | افزایش تشکیل میوه( فروت ست) کاهش ریزش شکوفه گل | |||
آمیفورت مکس ( نیم گرم در لیتر) | کائوس اکس تی ( 2 سی سی در لیتر) | کائوس اکس تی ( 2 سی سی در لیتر) هر 14 روز یکبار تا رسیدن میوه محلولپاشی شود | آمیفورت مکس ( نیم گرم در لیتر) ( دو هفته بعد از اعمال فراکتون) | بهبود خواص کیفی و انبارداری میوه | |
لبین 35-5-15 ( 2 گرم در لیتر) | افزایش درصد روغن | ||||
