حدود مطلوب عناصر غذایی در خاک و پارامترهای بهینه خاک در کشاورزی مهمترین مطلبی است که قبل از کشت باید به آن توجه کنیم. چرا که درصد مطلوب عناصر غذایی تاثیر بسیار زیادی در عملکرد گیاه دارد. تمامی کشاورزان پیشرو در جهان، قبل از اینکه اقدام به استفاده از برنامه غذایی محصولات مختلف مانند سبزی و صیفی، گلهای زینتی، محصولات زراعی، میوه هایی مانند انگور، سیب، شلیل، گیلاس و … کنند ابتدا میزان عناصر غذایی موجود در خاک را اندازه گیری می کنند. مهمترین این است که چگونه عناصر خاک اندازه گیری کنیم. آیا دستگاه اندازه گیری عناصر خاک وجود دارد یا نه. آزمایش خاک چیست. اندازه گیری عناصر میکرو خاک مهمتر است یا اندازه گیری عناصر ماکرو خاک. و عناصر غذایی در خاک را در ادامه به بررسی این سوالات خواهیم پرداخت و خواهیم گفت که مراحل بررسی عناصر موجود در خاک چیست و سپس چطور مقادیر به دست آمده را با حدود مطلوب عناصر غذایی مقایسه کنیم.
در کشاورزی مدرن، آزمایش خاک به عنوان یکی از مهمترین قدم‌های اولیه برای بهینه‌سازی رشد و عملکرد محصولات به شمار می‌رود. آنالیز خاک با ارزیابی عناصر غذایی، پارامترهای فیزیکی و شیمیایی و شناخت نقایص خاک، مسیر اصلاح و مهندسی محصولات را هموار می‌سازد.
آزمایش خاک شامل ارزیابی غلظت عناصر غذایی، اسیدیته (مقدار pH)، هدایت الکتریکی (EC)، و سایر پارامترهای خاص می‌باشد. این آزمایش‌ها برای تشخیص میزان مواد مغذی، کمبودها و اضافات، و همین‌طور محاسبه مقادیر مواد مورد نیاز برای اصلاح و باروری موثر است. متاسفانه دستگاه اندازه گیری عناصر خاک وجود ندارد، و برای بدست آمدن باید از آزمایش خاک برای دانستن عناصر استفاده کنیم.
تعیین غلظت بهینه عناصر غذایی، از فاکتورهای موفقیت در مدیریت مواد مغذی می‌باشد. جدول زیر مقادیر مطلوب برخی از عناصر مهم را نشان می‌دهد:
عنصر | حدود مطلوب (میلی‌گرم در کیلوگرم / ppm) |
نیتروژن کل | 1000 تا 2000 |
نیتروژن (نیترات) | 20تا 30 |
فسفر (P) | 15 |
پتاسیم (K) | 300تا 400 |
آهن (Fe) | 10تا 15 |
روی (Zn) | 2تا 3 |
منگنز (Mn) | 10 |
بور (B) | 2 |
مس (Cu) | 1.5تا 2 |
اسیدیته (pH):
– محدوده بهینه: 6 تا 7 (کمی اسیدی تا خنثی)
دسی‌زیمنس بر متر (dS/m) = میلی‌موس بر سانتی‌متر (mS/cm) (1 dS/m = 1 mS/cm)
– زیر 2 dS/m: غیرشور
– 2 تا 4 dS/m: کمی شور
– بالای 4 dS/m: شور
– مقدار قابل قبول: کمتر از 10
– خطر سدیمی شدن: افزایش در مقادیر بالای 10
– مقدار مطلوب: 20 تا 25
– خاک‌های شنی: زیر 10
– خاک‌های رسی: بالای 25
– مقدار مطلوب: بالای 1.5 درصد
– مقدار مطلوب: 10 تا 15 درصد
گیاهان برای رشد و توسعه به عناصر مختلفی نیاز دارند که به دو دسته عناصر ماکرو (پرنیاز) و میکرو (کم‌نیاز) تقسیم می‌شوند:
– نیتروژن (N): برای رشد رویشی و تولید پروتئین‌ها ضروری است.
– فسفر (P): در تولید انرژی (ATP) و توسعه ریشه‌ها نقش دارد.
– پتاسیم (K): به افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌ها کمک می‌کند.
– کلسیم (Ca): برای استحکام دیواره‌های سلولی و تقسیم سلولی اهمیت دارد.
– منیزیم (Mg): جزء اصلی کلروفیل و فتوسنتز است.
– گوگرد (S): در تولید اسیدهای آمینه و پروتئین‌ها نقش دارد.
– آهن (Fe): در تولید کلروفیل و فرایندهای تنفسی مؤثر است.
– روی (Zn): در رشد و تنظیم هورمونی گیاه نقش کلیدی دارد.
– منگنز (Mn): به عنوان کاتالیزور در فتوسنتز عمل می‌کند.
– بور (B): در تقسیم سلولی و تولید گل‌ها مؤثر است.
– مس (Cu): برای آنزیم‌های خاص و متابولیسم گیاه ضروری است.
پسته به عنوان یک محصول کشت و صنعتی، خواهان خاکی است که غنی از عناصر مغذی و دارای پارامترهای مطلوب باشد. حدود مطلوب برای خاک پسته شامل موارد زیر می‌شود:
– pH: کمی قلیایی تا خنثی (6.5 تا 7.5)
– EC: زیر 3 dS/m
– عناصر مغذی:
– نیتروژن: 10 تا 15 ppm
– فسفر: 10 تا 20 ppm
– پتاسیم: 300 تا 350 ppm
– روی: بالای 1.5 ppm
– آهن: حداقل 10 ppm
مدیریت صحیح مواد مغذی و اصلاح مناسب خاک، موجب افزایش باروری و کیفیت محصول پسته می‌شود.
شناخت و مدیریت عناصر غذایی خاک یکی از کلیدی‌ترین عوامل موفقیت در کشاورزی است. با انجام آزمایش‌های دقیق خاک و به‌کارگیری تکنیک‌های علمی در اصلاح خاک، می‌توان عملکرد محصولات را افزایش داده و کیفیت آنها را بهبود بخشید. این اقدامات، ضمن کاهش هزینه‌های اضافی، به بهره‌وری پایدار کشاورزی کمک می‌کند.
