پنج دسته از مواد کلاتور وجود دارند که عموما با مواد معدنی ترکیب می شوند
و در کشاورزی برای کاربرد در خاک و محلول پاشی برگ استفاده می شوند:
که استفاده گسترده‌ای در کشاورزی دارند، اما در سال‌های اخیر استقبال از کلاتورهای آلی خصوصاً در کشورهای توسعه یافته بیشتر شده است.
انواع کلاته کننده‌ها در کشاورزی
که از لیگنین(یک ترکیب شیمیایی داخل گیاه که باعث چوبی شدن بافت گیاه می‌شود) مشتق می‌شوند کاربرد زیادی در ترکیبات کلاته برای محلول پاشی ندارند. این ترکیبات عمدتاً در مصارف خاکی مورد استفاده قرار می گیرند، ولی بدلیل اندازه بزرگ مولکولی قادر به جذب از بافتهای گیاهی در محلول پاشی نیستند.
قادر به کلاته کردن عناصر معدنی ریزمغذی بوده که بدلیل وزن بالای خود عمدتاً مصرف خاکی دارند. اگرچه بعضی از سازندگان مطرح کود مدعی هستند فولویک اسید تولیدی آنها دارای وزن پایینی است و قابلیت مصرف محلول پاشی را نیز دارد.
شامل مالیک اسید، سیتریک اسید، فوماریک اسید و … هستند. اسیدهای آلی بدلیل اینکه جزئی از تولیدات مواد گیاهی هستند، دارای قابلیت جذب بالایی بوده و موثرتر از سایر فرم ها می باشند. این ترکیبات کلاته در محیط های قلیایی شدید، دارای پیوند شیمیایی ضعیف تری با عناصر معدنی ریزمغذی بوده و همچنین فرآیند تولید گران‌تری نسبت به سایر انواع این ترکیبات دارند.
از دیگر انواع ترکیبات طبیعی هستند که نقش کلات سازی داشته و برای محلول سازی و انتقال مواد معدنی استفاده می شوند. آمینواسیدها می توانند به عنوان یک کلات ساز عمل کنند و با یون های فلز با دو بار مثبت تشکیل یک پیوند شیمیایی محکم می‌دهند.
شکل کلاته شده یک عنصر مانند آهن نسبت به فرم معمولی آهن خیلی راحت تر و هم چنین سریع تر جهت گیاهان جذب می گردد. عناصری مانند آهن زمانی که به شکل کلاته درمی آیند خیلی راحت تر از فرم معمولی خود در گیاه جذب می شوند بنابراین کود آهن کلاته شده دارای جذب بهتری نسبت به کود معمولی است.
در حال حاضر به مقدار زيادي بكار گرفته می‌شوند، بنيانهای آلی میباشند كه نمك آهن اين تركيبات به عنوان كودEDTA، EDDHA، DTPA،EDDHMA ، EDDHSA مورد مصرف قرار مي گيرند.
انواع کلاته کننده‌ها در کشاورزی
کودهای EDTA ، DTPA هرچند مي توانند محتوي مقدار زیادی آهن تا حد 15% باشند و از نظر قيمت به مراتب ارزان مي باشند، اما اين درصد بالاي آهن را نميتوانند بطور كامل در محيط هاي قليائي خاكهای ایران بصورت محلول حفظ كرده و آنگاه در اختيار گياه قرار دهند و در اين شرايط قليائي تحت تاثير شوك كلسيم، منيزيم و يا فسفات، آهن بصورت هيدروكسيد نامحلول رسوب مي كند. این کلات آهن با این دو بنیان بیشتر در محلول پاشی برگی کاربرد دارد.
همانطور كه می دانید به غير از ايزومر ارتو- ارتو می تواند محتوي ايزومرهاي ديگر همچون ارتو- پارا و پارا- پارا هم باشد. در طي فرايند توليد EDDHA تشکیل ايزومرهاي فوق غير قابل اجتناب است.
با توجه به مباحث تغذيه گياهي و مكانيسم هاي جذب آهن توسط گياه و ماهيت فضایی اين كمپلكس از بين سه ايزومر فوق فقط ايزومر ارتو- ارتو توسط گياه جذب می شود!
و مي تواند به عنوان كود مورد مصرف قرار گيرد.
در حال حاضر کودهای ترکیب EDDHA بصورت پودر جامد كه محتوي مقدار كل 6 درصد آهن می‌باشد به بازار ايران عرضه مي شوند که در بهترین حالت ممکن تنها دارای 4/8% ایزومر اورتو-اورتو قابل جذب گیاه میباشند.
از آنجا‌ی كه در حين ساخت تركيب Fe-EDDHA به غير محصول ايزومر ارتو-ارتو، امكان تشكيل ايزومرهاي ديگر همچون ارتو-پارا و پارا-پارا نیز وجود دارد و با توجه به مشكلات جداسازي اين ايزومرها از هم و ماهيت عنصر آهن و ساختار كمپلكس شش وجهی EDDHA و اندازه حلقه هاي حاصله، اين دو ايزومر اخير نمی توانند با آهن كمپلكس داده و بالطبع نقش كود ايفا كنند و لذا جهت بدست آوردن محصولي كه محتوي ايزومر ارتو-ارتوي بيشتري باشد، تركيب EDDHMA به عنوان کلات جدید معرفی شد.
انواع کلاته کننده‌ها در کشاورزی
ترکیب EDDHMA نمونه اصلاح شده تركيب Fe-EDDHA می‌باشد که بر خلاف ترکیب EDDHA در این ترکیب به غیر از ایزومر ارتو – ارتو امکان تشکیل ایزومرهای دیگر نیست اما نکته منفی در این محصول باقی مانده آن در طبیعت بود که حاصل آن در خاک و آب ترکیبات پاراکسول بود. مطابق اسناد و مدارک موجود، ترکیبات پاراکسول از نظر اثرات زیست تخریب پذیری در بدترین جایگاه قرار دارد و به عبارتی مسموم کننده و آلاینده بسیار خطرناک برای طبیعت میباشند.
