برنامه غذایی مرکبات
برنامه غذایی مرکبات: درختان مرکبات مانند سایر گیاهان عناصر غذایی مورد نیاز برای حفظ سلامتی و تداوم باردهی خود را از خاک جذب می‌کنند. غلظت عناصر غذایی موجود در برگ درختان میوه و از جمله مرکبات می‌تواند نشان دهنده مقدار عناصر موجود در پیکره گیاه وضعیت سلامتی، رشد و میوه‌دهی آن باشد.
گونه مرکبات | عناصر غذایی (گرم در تن میوه تر) | ||||||||||
N | P205 | K20 | MgO | CaO | S | Fe | Mn | Zn | Cu | B | |
پرتقال | 1773 | 506 | 3194 | 367 | 1009 | 142 | 3 | 0/8 | 1/4 | 0/4 | 2/8 |
نارنگی | 1532 | 376 | 2465 | 184 | 706 | 111 | 2/6 | 0/4 | 0/8 | 0/6 | 1/3 |
ليمو | 1638 | 366 | 2086 | 209 | 658 | 74 | 3/1 | 0/4 | 0/7 | 0/3 | 0/5 |
گریپ فروت | 1058 | 298 | 2422 | 183 | 573 | 90 | 3 | 0/4 | 0/7 | 0/5 | 1/6 |
۱) کمبود واقعی: کمبود عناصر غذايی در خاک و يا وجود ترکيب شيميايی غير قابل جذب آن برای گياه.
۲) کمبود دروغين: کمبود عناصر غذايی به علت ايجاد شرايط خاص در محيط کشت، در اين حالت ريشه ها قادر به جذب عناصر موجود در خاک نمی‌باشند مانند موارد زير:
الف)سرد بودن‌خاک: در اين حالت پتاسيم موجود در خاک جذب ريشه نمی‌شود.
ب) غرقابی بودن خاک: آهن، مس و کلسيم در خاک غرقابی جذب نمی‌شوند. به عنوان مثال آبياری پی در پی در خاک، شرايط احياء و اکسيداسيون در خاک را فعال نموده و عناصری مثل آهن و منگنز به خاطر اکسيده شدن غير قابل جذب می‌گردند.
اسیدیته pH نامناسب: در خاکهای خيلی اسيدی، منگنز و روی و در خاکهای قليايی آهن، منيزيم و بُر جذب نمی‌شود.
د) اثر متقابل و منفی عناصر نسبت به يکديگر: در اين حالت حضور يک عنصر باعث عدم جذب عنصر ديگر میشود. مثلاً پتاسيم بيش از حد باعث کمبود منيزيم میشود و يا حضور بيش از حد نیتروژن باعث رشد سبزينه ای گياه شده و تعادل مصرف برخی عناصر مورد نياز در گياه را به هم می‌زند.
محل ظهور علائم کمبود عناصر غذايی در گياهان، به وسعت و ميزان انتقال عناصر غذايی از برگهای پير به قسمت‌های جوان گياه بستگی دارد كه می توان عناصر را بر اساس جابه جايي در گياه به دو دسته تقسيم نمود:
1– عناصر متحرك (پويا يا موبايل):
علائم كمبود اين عناصر، ابتدا در برگهای پير (برگ هاي پايينی) اتفاق می افتد زيرا اين عناصر می‌توانند از برگ هاي پير پايينی به سوي برگ هاي جوان بالايي حركت كنند، كه اين عناصر عبارتند از: نیتروژن(N) و منيزيم(Mg)، پتاسيم(K) ، فسفر(P)
-2عناصر غيرمتحرك (ايستا يا ساكن):
علائم كمبود اين عناصر ابتدا در برگ هاي جوان (برگهاي بالايي) اتفاق مي افتد زيرا اين عناصر مي توانند از برگ هاي پير پاييني به سوي برگ هاي جوان بالايي حركت كنند، كه اين عناصر عبارتند از:
کلسيم(Ca) و بُر(B) موليبدن(Mo)، منگنز(Mn)، روی(Zn)، مس(Cu) و آهن(Fe).
بيانگر نياز غذائي درختان مثمر كه به سن اقتصادي رسيده‌اند (8 سال به بالا) به عنصر نیتروژن مي باشد و زمان مصرف كود نیتروژنه بصورت يك سوم در نيمه دوم بهمن ماه تا نيمه اول اسفندماه و يك سوم ديگر در ارديبهشت ماه و یک سوم باقيمانده در شهريورماه مي باشد. لازم به توضيح است بايستي يكي از كودهاي فوق بصورت پخش در محل سايه انداز درخت مصرف شود كه اولويت مصرف بترتيب سولفات آمونيوم، اوره آمونیوم نیترات UAN، نيترات آمونيوم و اوره مي‌باشد. نياز غذايي مركبات به فسفر درجدول شماره 2 آورده شده است. مقادير اين جدول براي درختان 8 سال به بالا مي باشد. نحوه مصرف كود فسفر بصورت نواري در شياري به عمق 20-10 سانتيمتر و در محل سايه انداز درخت و پوشاندن آن با خاك مي‌باشد. زمان مصرف نيمه دوم بهمن ماه تا نيمه اول اسفندماه مي‌باشد. نياز غذايي پرتقال به عنصر پتاسيم در مركبات در منطقه جيرفت در جدول شماره 3 آورده شده است. مقادير اين جدول مربوط به درختان بالاي 8 سال بوده و روش مصرف كود بصورت نواري و در شياري به عمق 20 -10 سانتيمتر در محل سايه انداز درخت و همراه مصرف كود فسفره در نيمه دوم بهمن ماه تا نيمه اول اسفندماه مي‌باشد و جهت رفع كمبود عناصر ريزمغذي ميتوان بصورت زير عمل نمود. كمبود آهن با مصرف 100 گرم کلات آهن به ازاي هر درخت و كمبود منگنز با مصرف 300-200 گرم سولفات منگنز و كمبود روي با مصرف 300 – 200 گرم سولفات روي به ازاي هر درخت رفع می‌گردد، همچنین می‌توان از محلول پاشی منگزینک پلاس با دوز 3 در هزار نیز استفاده نمود.
جدول شماره 1- نیاز غذایی پرتقال به عنصر ازت در منطقه جیرفت
میزان کربن آلی (درصد) | اوره (گرم به ازای هردرصد) | نیترات آمونیوم (گرم به ازای هردرصد) | سولفات آمونیوم (گرم به ازای هردرصد) |
کمتر از 0/5 | 1500 | 2000 | 3500 |
1-0/5 | 1000 | 1300 | 2500 |
1/5-1 | 650 | 850 | 1500 |
بیشتر از 1/5 | 200 | 260 | 500 |
جدول شماره 2- نیاز غذایی پرتقال به عنصرفسفر در منطقه جیرفت
فسفر قابل جذب خاک (میلی گرم در کیلو گرم خاک) | فسفات آمونیوم | سوپر فسفات تریپل |
کمتر از5 | 1500 | 1500 |
10-5 | 1000 | 1000 |
15-10 | 500 | 500 |
بیش از 15 | 0 | 0 |
جدول شماره 3- نیاز غذایی پرتقال به عنصرپتاسیم در منطقه جیرفت
پتاسیم قابل جذب خاک (میلی گرم در کیلو گرم) | سولفات پتاسیم (گرم به ازای هر درخت) |
کمتر از 150 | 2000 |
200-150 | 1500 |
250-200 | 1000 |
300-250 | 500 |
بیش از 300 | 0 |
اين عنصر برای توليد اسيدهای آمينه و پروتئين لازم است و مهمترين عامل رشد محسوب می شود. به عبارتي چون نیتروژن جزء مهمی از ملکول کلروفيل را تشکيل می دهد، بنابراين اولين علايم ظهور کمبود نیتروژن، رنگ پريدگی برگها دیده می شود. برگها معمولاً به رنگ سبز مايل به زرد و زرد روشن در آمده كه به علت عدم تشکيل کلروفيل است. در اواخر رشد رنگ زرد، قرمز و بنفش مايل به قرمز مشاهده می شود که در نتيجه ي تشکيل رنگ آنتوسيانين است. در کمبود نیتروژن برگ ها کوچک، ساقه و شاخه ها لاغر می شوند و معمولاً با زاويه کوچکی نسبت به ساقه اصلی می ايستند و شاخه های جانبی کمی تشکيل شده، زردی در بر گ های پير (پاييني) زودتر ظاهر می شود. کاهش رشد رویشی نخستین علامت کمبود نیتروژن در درختان مرکبات می‌باشد. برنامه غذایی مرکبات
علائم کمبود نیتروژن در برگ و شاخه مرکبات
اين عنصر در تلقيح گلها، رشد ريشه، انتقال انرژی و همچنين تنظيم خواص ژنتيکی گياه نقش دارد. در بعضی جهات کمبود نیتروژن و فسفر با هم شباهت دارند. رشد قسمت هوایی و ريشه در هر دو کند يا متوقف می شود و همچنين برگ ها کوتاه، باريک و نازک می شوند و رشد طولی گياه عمودی بوده و ساقه های جانبی به ندرت ظاهر می شود. تعداد برگ و شاخه ها محدود شده و ممکن است جوانه های کناری به خواب بروند يا بميرند. ظهور شکوفه و جوانه های برگی کم شده و در نتيجه ميزان محصول (دانه و ميوه) نيز کاهش مي يابد. در هنگام کمبود فسفر رنگ برگها سبز تيره، کدر مايل به آبی با ته رنگ برنزی يا بنفش است و رنگ ميوه ها سبز و ممکن است به شدت رنگی شده باشند، گوشت ميوه نرم و شيره ميوه خيلی ترش و خاصيت انباری آن نيز كم می شود.
علائم کمبود فسفر در برگ مرکبات
علائم کمبود فسفر در میوه مرکبات
يک علامت مهم ديگر، کوتولگی و کوتاه ماندن گياهان است به اين صورت كه گياهان دچار کمبود فسفر، اغلب با گياهان جوان اشتباه گرفته می شوند و در بر گ های پيرتر تحت شرايط حاد کمبود، رگبرگ ها به شكل مشبک و قهوه ای رنگ پريده در مي آيد.
پتاسیم عنصری پویا و متحرک است پتاسیم (K ) به عنوان کوفاکتور برای 40 یا بیشتر آنزیم مورد نیاز است. پتاسیم که از آن به عنوان کو کیفیت نیز نام برده اند، برخی از اعمال سوخت و ساز موثر در رشد و تقسیم سلولی را در بافت های جوان تنظیم می کند و در محافظت درختان از خطر سرمازدگی نقش مهمی را بر عهده دارد.
علائم ظاهری کمبود پتاسیم در مرکبات
اثر پتاسیم بر اندازه میوه مرکبات
کلروز برگ های پیر- تغییر رنگ برگ ها به زرد طلایی و گرایش رو به پایین در نوک و حاشیه برگ ها
کلسیم یکی از عناصر مهم در بخش های رویشی درختان مرکبات است. حدود دو تا سه درصد از وزن خشک برگ هایی را که به تازگی بالغ شده اند،را کلسیم تشکیل می دهد. تیمار درختان مرکبات با کلسیم، سبب می شود تا رسیدن میوه ها، پیری و ریزش به تاخیر بیافتد و موجبات بهبود کیفیت میوه فراهم شود. در مورد کودهای کلسیم دار باید گفت که خاک های جنوب اغلب نیازی به عرضه کلسیم اضافی ندارند.
کمبود کلسیم در میوه مرکبات
کمبود گوگرد، باعث کاهش سطح برگ می شود. این امر به خاطر کاهش تعداد و اندازه سلول های برگ است. کمبود گوگرد، مقدار کلروفیل را نیز کاهش داده، سبب جلوگیری از ساخته شدن پروتئین و انباشت ازت آلی و نیترات خواهد شد. در شرایط کمبود گوگرد برگ های جوان به رنگ زرد کم رنگ درآمده، برگ های مسن تر سبز باقی خواهند ماند، ولی در کمبود ازت این وضعیت برعکس است.
در تغذیه درختان مرکبات، منیزیم را به سختی می توان در ردیف عناصر کم مصرف طبقه بندی کرد، لذا بهتر است آن را عنصری پرنیاز بدانیم. بروز این کمبود با سن درختان رابطه ی مستقیم دارد. علایم کمبود منیزیم، ابتدا در برگ های پیر مشاهده می شود. در چنین حالتی، ابتدا بین رگبرگ ها زرد شده و سپس نشانه های سوختگی مشاهده می شود، اما برگ های جوان عموما سبز باقی می مانند. در درختان مرکباتی که دچار کمبود منیزیم هستند بخش اعظم برگ های ناحیه سرشاخه به غیر از برگ های واقع در نوک شاخه می ریزند و به این ترتیب سرشاخه ها لخت شده که به عارضه کچلی شهرت دارد. به این ترتیب، قابلیت درخت در ساخت مواد فتوسنتزی و تولید میوه به شدت کاهش مییابد.
کمبود کلسیم در میوه مرکبات علائم ظاهری کمبود منیزیم
یکی از عناصر ضروری برای رشد مرکبات است که در تولید کلروفیل و فعالیت برخی سیستم های آنزیمی موثر است و در فتوسنتز و تنفس نیز مشارکت دارد. در صورت بروز کمبود آهن، کلروفیل به مقدار کافی در سلو های برگ تولید نشود و در نتیجه، کل سطح برگ رنگ پریده و مایل به زرد به نظر برسد.
علائم کمبود آهن سمت راست بدون کمبود، سمت چپ کمبود شدید (از چپ به راست درجه کمبود شدیدتر می شود)
نکته: علایم کمبود آهن ممکن است با موارد زیر اشتباه گرفته شود:کمبود ازت، منگنز و روی. علائم کمبود آهن در برگ های جوان رخ می دهد، در حالی که علائم کمبود نیتروژن در برگ مسن تر رخ می دهد. کلروز بین رگبرگی ناشی از کمبود منگنز وضوح کمتری نسبت به فقر آهن دارد. علائم کمبود روی (zn ) در برگ درختان شبیه به کلروز آهن است، اما معمولا در سطح کوچکتری است . |
منگنز در واکنش های انتقال الکترون فتوسنتز و تولید کلروفیل موثر است و در تولید میوه، نقش کلیدی به عهده دارد. بخش عمده منگنز در برگ ها و شاخه های درختان مرکبات ذخیره می شود.
علائم کمبود منگنز در مرکبات
ممکن است با موارد زیر اشتباه گرفته شود: کمبود آهن و روی. در کمبود آهن رگبرگ ها به شدت مشخص می باشند در کمبود ناشی از منگنز رگبرگ ها حالت تار دارند. در کمبود روی برگ ها معمولا کوچکتر از اندازه طبیعی بوده در حالی که در کمبود منگز شاخ و برگ تقریبا نرمال و در اندازه متوسط است. |
میزان حلالیت این عنصر در آب با کاهش PH زیادتر می شود. بنابراین در زمین های آهکی کمبود روی شدید خواهد بود. این عنصر در بسیاری از سیستم های آنزیمی گیاه، نقش کاتالیزوری و یا ساختمانی دارد و در ساخت پروتئین و تولید بذر نیز موثر است. از علائم این کمبود، می توان ریزبرگی و کوتاه شدن میان گره های سرشاخه ها، بروز لکه های سبز روشن، زرد و یا حتی سفید در بین رگبرگ ها به ویژه قسمت های جوان گیاه را نام برد.
کمبود مس در برگ های جوان تر دیده شده و درخت شاخه های پر رشدی با برگ های درشت تولید می کند در حالی که رنگ برگ ها به سبز تیره با لکه های زرد تغییر پیدا کرده و شادابی خود را از دست می دهد. در کمبود مس مرگ جوانه انتهایی و چروکیدگی مختصر رگبرگ ها و لب سوختگی برگ ها نیز مشاهده می گردد.
علائم ظاهری کمبود مس در مرکبات
معمولا مقادیر کمتر از 25 میلی گرم بر در هر کیلوگرم از ماده ی خشک گیاهی نشاندهنده کمبود و مقدار بیشتر از 200 میلی گرم در هر کیلوگرم، علامت مسمومیت گیاه به این عنصر است. در ابتدا علائم کمبود در برگهای جوان و سرشاخه ها دیده میشود که همزمان رشد جوانه انتهایی نیز متوقف می شود. بلافاصله پس از توقف، برگهای جوان به سبز کم رنگ تغییر رنگ می دهند. اگر کمبود بر شدیدتر باشد، جوانه های رویشی و بافت های مریستمی سیاه رنگ شده، در بافت های پارانشیمی پدیده ی تجزیه سلولی و از بین رفتن سلول ها رخ می دهد که در مجموع منجر به بروز علایمی از قبیل تشکیل بافت های قهوه ای رنگ یا چوب پنبه ای می شود.
علائم ظاهری کمبود بر در مرکبات
تغذيه بهينه گياه، شرط اصلی بهبود کمی و کيفی محصول است.
نشانه‌های کمبود گاهی مشابه بوده و همچنين عوامل ديگری چون تغييرات دما، استفاده از سموم، حشرات، باد و ديگر عوامل طبيعی نشانه‌هايی را از خود به جای می‌گذارند که مشابه علائم کمبود است. به همين دليل،تشخيص و معالجه کمبود عناصر غذايی از روی علائم ظاهری بايد با احتياط و به وسيله کارشناسان با تجربه انجام گيرد .
در تغذيه گياه نه تنها بايد هر عنصر به اندازه کافی در دسترس آن قرار گيرد بلکه ايجاد تعادل و رعايت نسبت ميان همه عناصر غذايی از اهميت بسزايی برخوردار است. زيرا در حالت عدم تعادل تغذيه‌ای، با افزودن مقداری از عناصر غذايی نه تنها افزايش عملکردی رخ نمی‌دهد بلکه اختلالاتی در رشد گياه ايجاد می‌کند که نهايتاً منجر به افت محصول میشود .
قابليت استفاده يا حلاليت برخي از عناصر غذايي نيز با افزايش pHكاهش مي‌يابد. تأمين احتياجات غذايی گياه تحت کنترل زارع يا باغ دار است چه بسا شناخت عناصر مورد نياز گياه، نقش اين عناصر در طول دوره رشدی گياه و همچنين چگونگی تشخيص کمبود و بيش بود (مسموميت) در صورت بروز، از روی علائم ظاهری می تواند کشاورز را در رسيدن به اهدافش ياری کند.
خاک‌ها در اثر تداوم برداشت محصول، از نظر مواد معدنی و عناصر غذايی فقير می‌شوند و نياز به کود پيدا می‌کنند که براي جبران آن، می‌توان طی يک برنامه زمان بندی مشخص اقدام به استفاده از کودهای مختلف شيميايی، حيوانی و گياهی نمود .
مراحل‌رشد | نام کود | میزان مصرف | نحوه‌‌استفاده | توضیحات |
چالکود زمستانه | ریتاردو فولویک اسید | هر درخت بالغ 350-400گرم هر درخت 50 گرم | چالکود | چالکود زمستانه افزایش‌باردهی‌در‌سال آینده |
قبل گلدهی و تورم جوانه‌ها | منگزینک‌پلاس،آمیفورت‌مکس اسپارتان | 3 در هزار + نیم در هزار لیترآب 10 لیتر در هکتار | محلولپاشی کود آبیاری | افزایش گلدهی و دوام گل افزایش مواد آلی و عناصر اصلی |
بعد از ریزش گلبرگها | بمباردیر ان پ کا 20-20-20 لبین هیومات پتاسیم آهن باسشن | 2 لیتر در هزار لیتر آب 12 کیلوگرم در هکتار 2 کیلوگرم در هکتار هر درخت 40 گرم | محلولپاشی آبیاری آبیاری آبیاری | رشد بهتر میوه تامین عناصر افزایش مواد آلی سبزینگی گیاه |
تشکیل میوه | لبیفول موویکال بیوآلجاکس | 2 در هزار 2 در هزار | محلولپاشی محلولپاشی | تشکیل میوه با کیفیت |
فندقی شدن | کود آهن باسشن میکروپلاس | هر درخت 20 گرم 1 کیلوگرم در هکتار | آبیاری آبیاری | تامین عناصر کم مصرف |
گردویی شدن | ان پ کا 36-12-12 بیوآلجاکس آهن باسشن | 12 کیلو گرم در هکتار 2 در هزار لیتر آب هر درخت 40 گرم | آبیاری محلولپاشی آبیاری | تامین عناصر پر مصرف تامین فولویک و کحرک رشد تامین آهن |
قبل از رنگ گیری | منگزینک پلاس بمباردیر شوگر | 2 در هزار لیتر آب 2 لیتر در هزار لیترآب | محلولپاشی محلولپاشی | تامین منگنز و روی افزایش قند میوه |
قبل برداشت میوه | لبیفول پتاسیکو آمیفورت مکس بمباردیر شوگر | 2 لیتر در هزار لیتر آب نیم کیلو در هزار لیتر آب یکماه قبل از برداشت- 3 در هزار | محلولپاشی محلولپاشی محلولپاشی | رنگ گیری بهتر
شیرین شدن و طعم بهتر |
بعدازبرداشت | منگزینک پلاس سیلیکات پتاسیم نوتریفوس سولفات آمونیوم نیترات کلسیم | 3 کیلوگرم در هزار لیتر آب 2 لیتر در هزار لیتر آب 8 لیتر در هکتار 100 کیلوگرم در هکتار 40 کیلوگرم در هکتار | محلولپاشی محلولپاشی آبیاری آبیاری آبیاری | جلوگیری از سال آوری و تامین انرژی گیاه |
