فهرست مطالب
Toggleسن گندم Eurygaster integriceps، یکی از مهمترین عوامل محدودکننده تولید غلات، به خصوص گندم و جو در اکثر نقاط ایران است. هر سال برای کنترل این آفت بیش از یک و نیم میلیون هکتار زمین، سمپاشی میشود.درصد خسارت و کاهش عملکرد سالانه این آفت در مزارع جو 20 تا 30 درصد و در مزارع گندم 50 تا 60 درصد برآورد شده است. سن گندم برخی ترکیبات شیمیایی را به درون دانه غلات وارد میکند که موجب کاهش کیفیت آرد حاصل از این غلات میشود.
حشرات بالغ سن گندم معمولاً به طول 13-11 میلیمتر و به عرض 8-6 میلیمتر هستند، بدن بیضی شکل، با سپرچه بزرگ که کاملاً شکم حشره را میپوشاند.
سن گندم سالانه دارای یک نسل است و هر کدام از آنها حدود یک سال زنده میماند. سن گندم در طول سال، سه مرحله مختلف زندگی دارد:
مرحله اول: تولید مثل و تکامل در مزرعه که با جفتگیری، تخمگذاری و تکامل پورگی، مشخص میشود.
مرحله دوم: مرحله غیرفعال که در آن، حشرات کامل در طول تابستان، پاییز و زمستان، حالت دیاپوز (خواب) به خود میگیرند و زیر گیاهان مرتعی و گاهی درختان جنگلی، سنگها و برگهای خشک، تابستانگذرانی و زمستانگذرانی میکنند.
مرحله سوم: مهاجرت از کوه به مزارع و یا برعکس، مهاجرت از مزارع به اماکن زمستان گذران.
حشره کامل سن گندم در دامنه کوهها و در زیر علف ها و بوتهها بهخصوص بوتههای گون و درمنه زمستان را میگذراند و در ابتدای فصل بهار و پس از گرم شدن هوا به سمت مزارع گندم و جو پرواز میکنند. به عمل پرواز سن ها و رسیدن آن ها به مزارع گندم و جو “ریزش سن مادر” گویند.
ریزش از یک تا سه مرحله انجام میشود. بیشترین ریزش سن مادر در موقع پنجه زنی است و تا خوشه دهی گندم ادامه مییابد. وقتی که سن مادر از کوه به مزرعه هجوم میآورد به بوتههای جوان حمله میکند و در محلهای تغذیه، برگها باریک و زرد تا سفید شده و قسمت بالاتر میافتد، جوانه مرکزی یا پنجهها خشک میشوند، ممکن است تمام خوشه نورس سفید شود که این خوشهها چروکیده شده و یا اصلا دانهها نمیبندند.
سن مادر با ورود به مزرعه و پس از یک تا دو هفته تغذیه از برگ، ساقه و جوانه مرکزی گیاه گندم جفتگیری کرده و تخمهای خود را غالباً در پشت برگهای گندم میگذارد. پس از تفریخ تخمها، پورهها خارج میشوند.
رنگ پورههای سن اول سیاه میباشد. پورههای سن اول خیلی کوچک بوده و در قسمت پایین بوتههای گندم و پشت برگها در سایه زندگی میکنند. پورههای سن اول بدون حرکت و تغذیه میمانند و پس از این مرحله دوره تغذیه و رشد شروع میشود.
بنابراین بیشترین خسارت حمله سن از مرحله دوم پورگی به بعد بوده که این مرحله خسارت، همزمان با شیری و یا خمیری شدن دانههای گندم میباشد. رشد و تکامل پورهها همزمان با رشد گندم بوده و پس از برداشت محصول، تغذیه سنها نیز به پایان میرسد و در اواخر خرداد و اوایل تیرماه حشرات به اماکن کوهستانی خود پرواز میکنند. خسارت حشرات کامل سن گندم به صورت کاهش کمیت و خسارت پورهها و سنهای نسل جدید به صورت کاهش کیفیت میباشد.
تغذیهی پورهها و سنهای نسل جدید باعث میشود که دانههای نرم و لطیف، لاغر و چروکیده و پوک شوند و دانهها ارزش نانوایی ندارند. حد قابل تحمل سنزدگی دانهها دو درصد است، دانههایی که بیش از دو درصد آنها سنزدگی داشته باشند فاقد کیفیت نانوایی هستند. حشرات کامل نسل جدید خطرناکترین مرحله از نظر خسارت وارده به دانه هستند. محل وارد شدن خرطوم حشره به دانه گندم به شکل نقطه تیره رنگی دیده میشود که هالههایی گرد و رنگپریده آنرا احاطه میکند.
تعيين زمان مناسب سمپاشی اهميتي خاص و حياتی در حصول نتيجه و دستيابی به کنترل اصولی، در مراحل مبارزه با سن مادر و پوره دارد. بهترين زمان مبارزه با سن مادر وقتی است که بيشترين جمعيت سنهای موجود در اماکن زمستانگذران محل خود را ترک و عمل تخليه انجام شده و در مزارع غلات مستقر شده باشند، همچنين زمان اصولی مبارزه با پوره ها وقتي است که اکثريت نسبی جمعيت پوره های سن موجود در مزرعه در مرحله سن 2 پورگی باشند.
ميزان محلول سمی در سمپاشي زميني متناسب با وضعيت رويشی، نوع سمپاش و بر اساس نظر کارشناس در محل تعيين میگردد.